De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 103
p. 77, r. 3, Quintiliano. Caesarius citeert Quintilianus die als inleiding
op zijn behandeling van ‘argument’ als onderdeel van de bewijsvoering eerst
enkele andere betekenissen van ‘argument’ noemt. R. 3 Siquidem t/m r. 8
tale est is, zij het iets aangepast, overgenomen van Quintilianus, Institutio
oratoria, V.10.9: “Ook het woord ‘argumentum’ heeft echter meer dan één
betekenis. Want ook plots voor toneelvoorstellingen worden ‘argumenta’
genoemd, en wanneer Pedianus de inhoud van een redevoering van Cicero
uiteenzet, zegt hij: ‘Het argumentum is als volgt’. En Cicero schrijft zelf aan
Brutus: ‘bang dat we daaruit iets zouden overbrengen naar onze Cato, ofschoon
het argumentum anders was.’ Hieruit blijkt dat alle stof tot schrijven
zo genoemd kan worden.” 21 (Sed argumentum quoque plura significat. Nam
et fabulae ad actum scaenarum compositae argumenta dicuntur, et orationum
Ciceronis velut thema exponit Pedianus: ‘argumentum tale est’, et ipse
Cicero ad Brutum ita scribit: ‘veritus fortasse ne nos in Catonem nostrum
transferremus illim aliquid, etsi argumentum simile non erat’. Quo apparet
omnem ad scribendum destinatam materiam ita appellari.)
p. 77, r. 8, ab arguendo dictum. Maar, zegt Caesarius, tussen al deze
betekenissen van ‘argument’ die Quintilianus in dit citaat geeft, zit niet die
betekenis die hij hier zoekt. Hij zal ‘argument’ gebruiken in de betekenis
waarin het woord is afgeleid van het werkwoord ‘arguo’, wat in de letterlijke
betekenis ‘in het licht stellen’ betekent. Een argument is namelijk, in de hier
gezochte betekenis, dat wat een zaak helder in het licht stelt, dat wil zeggen
aantoont (quod videlicet rem arguat, hoc est, probet).
p. 77, r. 10, illud Vergilii. Dat ook de klassieke auteurs arguere (argumenteren)
gebruikten in de betekenis van ostendere (aantonen) illustreert
Caesarius met een citaat uit Vergilius. Vergilius, Aeneis, IV, 13: “Vrees
duidt op lage geboorte” (Degeneres animos timor arguit).
p. 77, r. 12, argumentum ab argumentatione differt. Caesarius legt in
het laatste gedeelte van dit hoofdstuk het verschil uit tussen argument in de
betekenis zoals hij net hiervoor heeft gegeven en argumentatie. Caesarius
omschrijft argument als ‘de reden van een argumentatie’ (ipsius argumentationis
ratio), ‘het middel’ of ‘de middenterm’ (medium), en ‘de kracht, inhoud
en reden die zit opgesloten in een oratio 22 wanneer iets twijfelachtigs wordt
21 Vertaling van Gerbrandy in Quintilianus, De opleiding tot redenaar, p. 248.
22 Oratio is een moeilijk vertaalbaar begrip. Oratio is de vertaling van het Griekse
´ dat door Aristoteles wordt gedefinieerd als een betekenisvolle uiting waarvan de
delen los ook betekenis hebben, niet als beweringen maar als woorden (zie Aristoteles,
De Interpretatione, 16b26-28). Een oratio is dus bij Aristoteles een zekere linguïstische
eenheid die zo klein kan zijn als een paar woorden en zo groot als een samengestelde
zin. In het Nederlands bestaat daar geen equivalent voor. Zie ook Boëthius, De topicis