De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

More documents

Recommendations

Info

48 Hoofdstuk 3. Caesarius’ Dialectica was, verklaart Mack door Caesarius’ onderwijswerkzaamheden aldaar. 58 Met 73 edities is Caesarius’ Dialectica één van de meest gedrukte logicaleerboeken van de zestiende eeuw: op de vierde plaats, na Philippus Melanchton (90 edities), Petrus Ramus (80 edities) en Agricola (76 edities). 59 Vergelijken we tabel 3.3 met de diagrammen die Peter Mack geeft van de edities van Agricola’s en Ramus’ werk, 60 dan valt op dat Agricola’s De inventione dialectica net als Caesarius’ Dialectica in de jaren dertig en begin jaren veertig een grote bloeiperiode doormaakt, maar dat waar Caesarius deze bloeiperiode nog tot in de jaren zestig voortzet het aantal van Agricola’s edities in de loop van de jaren veertig enorm terugvalt. Misschien probeerde men aanvankelijk De inventione dialectica een plaats in het onderwijs te geven, maar bleek het na een aantal mislukte pogingen niet zo geschikt. Verder zien we dat wanneer in de jaren zeventig Ramus’ Dialectica enorm populair wordt, er een einde komt aan de bloeiperiode in de drukgeschiedenis van Caesarius’ Dialectica. Ramus’ populariteit in de jaren zeventig hangt samen met zijn dood als protestantse martelaar in de Bartholomeüsnacht in Parijs in 1572 en zal voortduren tot de jaren dertig van de zeventiende eeuw. 61 Naast het aantal overgebleven edities kan ook de boekhouding van boekverkopers ons informatie verschaffen over de populariteit van een boek. Zo worden in de boekhouding die de boekbinder en -verkoper Garrett Godfrey uit Cambridge tussen 1527 en 1533 heeft bijgehouden tien kopieën van Caesarius’ Dialectica genoemd. 62 Hiermee is het het op één na meest genoemde dialecticaboek, na Agricola (11 keer) en vlak voor Melanchton (9 keer). Laten we nu gaan kijken naar het gebruik van Caesarius’ Dialectica in het onderwijs. Werd het boek ook echt gebruikt zoals Caesarius het bedoeld had, als een inleiding in de dialectica? We hebben gezien dat in de eerste decennia van de zestiende eeuw het programma van de artesfaculteit op vele Noord-Europese universiteiten hervormd wordt. De statuten van de universiteiten bepalen dat bij het vak logica de traditionele scholastieke handboeken moeten worden vervangen door 58 Mack, Rudolph Agricola, p. 313. Zie ook 1.1. 59 Mack, Renaissance Argument, voor de gegevens over Melanchton p. 320; van Ramus p. 273 en voor Agricola p. 273. Deze vergelijking is oneerlijk. De recente tellingen van de edities van Caesarius en Agricola worden vergeleken met de verouderde gegevens uit Risse, Bibliographia logica, die we hebben over de edities van Melanchton en Ramus. Zo onderscheidt Risse 55 edities van Caesarius’ Dialectica in de zestiende eeuw, maar komt Mack door deze gegevens te combineren met de National Union Catalogue en de Index Aureliensis op 73 edities. We kunnen dus verwachten dat bij toekomstige tellingen ook het aantal edities van Melanchton en Ramus hoger uit zal vallen. Wat echter niet zal veranderen is dat Caesarius behoort tot de meest gedrukte logicaboeken van de zestiende eeuw. 60 Mack, Renaissance Argument, pp. 272, 273. 61 Jardine, ‘Humanistic Logic’, p. 185. Mack, Renaissance Argument, p. 355. 62 Mack, Renaissance Argument, p. 276-277.
3.7 Populariteit 49 Agricola’s De inventione dialectica of een humanistisch dialectiekhandboek dat van Agricola’ werk is afgeleid. 63 Vaak valt hierbij de keuze op Caesarius’ leerboek. Enkele voorbeelden. 64 In Mainz vormt Caesarius’ Dialectica het hoofdbestanddeel van de dialectiekcursus binnen het vernieuwde programma dat in 1523 wordt ingevoerd. Caesarius dient als inleiding op het lezen van Aristoteles en Porphyrius. In het hervormingsprogramma van de universiteit van Wenen uit 1554 wordt Caesarius genoemd als één van de vier boeken die mogen worden gebruikt bij de inleiding in de dialectiek. De andere auteurs zijn Georgius Trapezuntius, Agricola en Georgius Pachimerius. Een document van de artesfaculteit van Ingolstadt uit 1560/1561 laat zien dat een student bij het vak dialectiek eerst Caesarius, dan Agricola en tot slot het Organon van Aristoteles leest. Een opmerking van Seifert suggereert dat Caesarius’ Dialectica in Ingolstadt al vanaf 1535 gebruikt werd. 65 Verder maken we uit het voorwoord van Caesarius’ Dialectica op dat het werk in de jaren dertig ook op de universiteit van Wittenberg is gebruikt. 66 De populariteit van Caesarius’ Dialectica zal in de jaren zeventig snel afnemen wanneer de Ramistische logicaboeken op vele universiteit hun intrede doen. 67 Waardoor was Caesarius’ Dialectica zo ontzettend populair in de zestiende eeuw? Om deze vraag te beantwoorden moeten we nagaan wat er bestond aan humanistische logicaleerboeken vóór 1520, het jaar waarin Caesarius’ Dialectica uitkwam. Er was Agricola’s De inventione dialectica, voor het eerst in druk verschenen in 1515. We hebben echter gezien dat dit werk te vernieuwend van opzet was om in het universitaire curriculum te worden ingebed. 68 Het bevatte zoveel retorica dat het soms meer bedoeld en geschikt 63 Jardine, ‘Humanism’, p. 801. 64 Dit is geen uitputtende opsomming van de universiteiten waar Caesarius’ Dialectica is gebruikt. Ik heb de informatie gehaald uit Mack, Renaissance Argument, pp. 291-298. Het zou de moeite waard zijn om grondig uit te zoeken op welke universiteiten Caesarius werd gelezen, maar dat valt buiten het bestek van deze studie. 65 Seifert, Logik, p. 21. 66 Caesarius, Dialectica, fol. 3v: “Hac nimirum ratione potissimum inductus, quod ex literis Erhardi Holsatiensis, quas ille superioribus diebus ad me dederat, dum idem adhuc domi tuae tuorum liberorum praeceptorem agebat, intellexeram dialecticam meam vel qualemque, ipsius Philippi cura et subornatione publice nunc praelegi atque doceri in academia Wittembergensi.” 67 Zie o.a. Allgemeine Deutsche Biographie, band 3, p. 691. 68 Peter Mack heeft onderzocht op welke manieren De inventione dialectica op universiteiten wordt gebruikt. Hij komt tot vijf rollen die het werk binnen het artesprogramma kan vervullen: een retoricatekst, een introductie in de dialectiek, een vervanging voor Aristoteles’ Topica, een inleiding in de topica of de dialectische component in een programma met de nadruk op literatuur. Zie Mack, Renaissance Argument, pp. 291-298. Het feit
Page 1: De Dialectica van Johannes Caesariu
Page 4 and 5: 4 Inhoudsopgave 3.5 Verwijzingen .
Page 6 and 7: 6 Dank
Page 8 and 9: 8 Inleiding
Page 11 and 12: Hoofdstuk 1 Johannes Caesarius 1.1
Page 13 and 14: 1.2 Contacten 13 op 15 december 155
Page 15 and 16: 1.2 Contacten 15 aan Gratius of dez
Page 17 and 18: 1.3 Werk en betekenis 17 De werken
Page 19 and 20: Hoofdstuk 2 Humanisme en Dialectiek
Page 21 and 22: 2.2 Humanisme en dialectiek 21 tuss
Page 23 and 24: 2.2 Humanisme en dialectiek 23 de t
Page 25 and 26: 2.3 Andere stromingen in de dialect
Page 27 and 28: 2.4 Humanistische dialectiekleerboe
Page 29 and 30: Hoofdstuk 3 Caesarius’ Dialectica
Page 31 and 32: 3.1 Titelblad en opdracht 31 zijn o
Page 33 and 34: 3.2 Het voorwoord 33 ze haar eigen
Page 35 and 36: 3.3 Barbaarse sofisten 35 (antieke)
Page 37 and 38: 3.4 De opzet van de Dialectica 37 d
Page 39 and 40: 3.4 De opzet van de Dialectica 39 v
Page 41 and 42: 3.5 Verwijzingen 41 auteur noemt. O
Page 43 and 44: 3.5 Verwijzingen 43 Petrus Hispanus
Page 45 and 46: 3.6 Grieks 45 Daarom hebben wij gez
Page 47: 3.7 Populariteit 47 Legenda: Au = A
Page 51 and 52: 3.7 Populariteit 51 gegeven. 74 Dit
Page 53: Deel II Tractaat 9: De locis dialec
Page 57 and 58: Hoofdstuk 4 De topica voor Caesariu
Page 59 and 60: 4.1 Aristoteles 59 is vanzelf duide
Page 61 and 62: 4.1 Aristoteles 61 Als de soort een
Page 63 and 64: 4.2 Boëthius 63 een algemene intro
Page 65 and 66: 4.2 Boëthius 65 Maar deze argument
Page 67 and 68: 4.3 Middeleeuwen 67 ligt zijn de ma
Page 69 and 70: 4.3 Middeleeuwen 69 deleeuwen. Het
Page 71 and 72: 4.4 Agricola 71 say’. 44 . Het gr
Page 73 and 74: 4.4 Agricola 73 Boëthius en de sch
Page 75 and 76: Hoofdstuk 5 De tekst van tractaat 9
Page 77 and 78: Caput 3: De multiplici argumenti si
Page 79 and 80: Caput 6: Quid sit locus maxima et q
Page 81 and 82: descriptio, nec descriptum. Praeter
Page 83 and 84: Caput 10: De aliis quibusdam modis
Page 85 and 86: Vilius argentum est auro. Hinc etia
Page 87 and 88: in unaquaque artium penitus eruditi
Page 89 and 90: persequi ac demum ultimo afficere s
Page 91 and 92: Similiter et qui a divisione locus
Page 93 and 94: Hoofdstuk 6 Commentaar op tractaat
Page 95 and 96: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 97 and 98: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 99 and 100:
6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
6.3 Conclusie 153 termediate betwee
Page 155 and 156:
6.3 Conclusie 155 Te pas en te onpa
Page 157 and 158:
Bijlage A Tractaten en capita van C
Page 159 and 160:
Tractaten en capita van Caesarius
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Bijlage B Overzicht van de loci van
Page 169 and 170:
Overzicht van de loci van Caesarius
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Bibliografie Agricola, R., De inven
Page 179 and 180:
Bibliografie 179 Hutten, U. von, Ep
Page 181:
Bibliografie 181 Risse, W., Die Log
show all

De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?