De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

More documents

Recommendations

Info

144 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9 1498 hoofd van de Latijnse school van Deventer. Verder schrijft Caesarius dat Hegius voor het overige (alioqui) tot de oude filosofen moet worden gerekend. Met ‘de oude filosofen’ worden de scholastici bedoeld. Het is onduidelijk wat Caesarius hier bedoelt met ‘voor het overige’. Bedoelt hij dat Hegius in zijn opvatting over deze locus dan wel scherpzinnig en subtiel (acutius atque subtilius) was maar over het algemeen een traditioneel filosoof was, of bedoelt hij dat Hegius, ook al was hij hoofd van de Latijnse school, een levendig centrum van humanistiek, met zijn filosofische geschriften toch in een scholastieke traditie stond? Het oordeel van Caesarius dat Hegius tot de scholastieke filosofen moet worden gerekend wordt bevestigd door het oordeel dat Bedaux velt over Hegius’ filosofische geschriften: “De eigenlijke dialogen dragen nog een sterk middeleeuws stempel. Pas in de Farrago en de Invectiva, waar Hegius zich als vernieuwer van het grammatica-onderwijs manifesteert, treedt hij als humanist naar voren.” 41 Bedaux merkt verder een verschil op tussen de waardering voor Hegius als pedagoog en als auteur: “Beziet men het oordeel dat in de loop der tijden over Alexander Hegius is geveld, dan ontdekt men een tegenstelling tussen de waardering van Hegius als pedagoog en schoolrector en Hegius als auteur. (...) Over Hegius als rector en docent luidt het oordeel steeds zeer gunstig. (...) Het oordeel over Hegius als auteur is veel minder gunstig. In recente publicaties is gewezen op het verre van volmaakte Latijn, waarin hij zijn gedichten en dialogen schreef.” 42 Ik heb in de Dialogi van Hegius geen behandeling van de locus ‘a transumptione’ kunnen vinden. 43 Jacobus Faber Stapulensis wordt door Caesarius omschreven als een man die veel waardering verdient. Stapulensis was Caesarius’ leraar in de filosofie in Parijs, zoals Caesarius in deze passage zegt. Als laatste in het rijtje van mensen die deze locus op de goede manier opvatten noemt Caesarius Johannes Buridanus (ca. 1295-1360). We zijn Buridanus al een paar keer tegengekomen in ons commentaar op dit tractaat, maar dit is de eerste en de enige keer in het hele werk dat Caesarius zijn naam noemt. Johannes Buridanus geldt als een van de belangrijkste filosofen van de Parijse universiteit in de veertiende eeuw. Buridanus schreef rond 1330-1340 een uitgebreid commentaar op Petrus Hispanus Tractatus, dat bekend werd onder de naam Summulae. Dit handboek voor de logica werd bijna net zo populair als dat van Petrus Hispanus. Caesarius zegt hier over Buridanus dat deze zijn succes meer aan zijn talent dan aan goed onderwijs te danken had. Buridanus schrijft in zijn commentaar dat er volgens Petrus Hispanus twee soorten overdracht (transumptio) zijn: de ene treedt op wanneer een naam of expressie die een primaire en eigenlijke betekenis heeft in overdrach- 41 Bedaux, Hegius Poeta, p. 43. 42 Bedaux, Hegius Poeta, pp. 63-64. 43 Zie ook het commentaar op hoofdstuk 12.
6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 145 telijke zin wordt genomen (transumitur) zodat die iets anders gaat betekenen op grond van een bepaalde gelijkenis (prima est quod cum aliquod nomen vel oratio habens primam et propriam significationem transumitur ad significandum aluid propter aliquam similitudinem) 44 ; de andere soort van overdracht is de soort die we al hebben gezien, waarbij een beter bekende naam wordt genomen voor een minder bekende. Buridanus gaat in tegen de opvatting van Hispanus dat alleen de tweede thuishoort in de dialectiek. Omdat volgens Buridanus retorica en poëtica onderdelen zijn van de dialectica en deze metaforische manier van spreken vooral in gedichten voorkomt, hoort deze soort van overdracht ook thuis in de dialectica. 45 Petrus Hispanus keurt dus alleen de tweede soort van overdracht goed voor argumentaties, Buridanus accepteert beide, en Caesarius alleen de eerste. p. 89, r. 25, metaphorics Volgens de goede notie van ‘overdracht’ (transumptio) is er sprake van overdracht wanneer een naam die metaforische is genomen wordt uitgelegd door de eigenlijke [naam]. Uit de voorbeelden die Caesarius geeft blijkt dat hij bedoelt dat wanneer een naam metaforisch wordt gebruikt, deze vervangen mag worden door een andere naam die in zijn letterlijke of eigenlijke betekenis hetzelfde betekent als de eerste naam in zijn metaforische betekenis. De betekenis en waarheid worden behouden, maar de expressie verandert. De voorbeelden die Caesarius geeft: (36) Dialectica is nuttig voor elke discipline (methodus) Dus dialectica is nuttig voor elke wetenschap (scientia) Hier is ‘discipline’ in overdrachtelijke zin gebruikt en mag het dus vervangen worden door een woord dat in zijn letterlijke betekenis hetzelfde betekent als ‘discipline’ in haar overdrachtelijke betekenis en zo’n woord is ‘wetenschap’. (37) Men moet vluchten voor een brullende leeuw Dus men moet vluchten voor de duivel (38) Christus is een leeuw Dus Christus is een koning ’Brullende leeuw’ en ‘leeuw’ zijn hier overdrachtelijk gebruikt en betekenen 44 Johannes Buridanus, Compendium totius logicae cum Ioannis Dorp expositione, onveranderde herdruk van Venezia, 1499, Frankfurt: Minerva, 1965, r1. 45 Klima beweert dat het onder invloed van de Stoa en de Arabische logica is dat Buridanus retorica en poëtica ziet als onderdelen van de logica; zie Klima’s commentaar in noot 111 op p. 479 van Buridanus, Summulae [Klima].
Page 1:
De Dialectica van Johannes Caesariu
Page 4 and 5:
4 Inhoudsopgave 3.5 Verwijzingen .
Page 6 and 7:
6 Dank
Page 8 and 9:
8 Inleiding
Page 11 and 12:
Hoofdstuk 1 Johannes Caesarius 1.1
Page 13 and 14:
1.2 Contacten 13 op 15 december 155
Page 15 and 16:
1.2 Contacten 15 aan Gratius of dez
Page 17 and 18:
1.3 Werk en betekenis 17 De werken
Page 19 and 20:
Hoofdstuk 2 Humanisme en Dialectiek
Page 21 and 22:
2.2 Humanisme en dialectiek 21 tuss
Page 23 and 24:
2.2 Humanisme en dialectiek 23 de t
Page 25 and 26:
2.3 Andere stromingen in de dialect
Page 27 and 28:
2.4 Humanistische dialectiekleerboe
Page 29 and 30:
Hoofdstuk 3 Caesarius’ Dialectica
Page 31 and 32:
3.1 Titelblad en opdracht 31 zijn o
Page 33 and 34:
3.2 Het voorwoord 33 ze haar eigen
Page 35 and 36:
3.3 Barbaarse sofisten 35 (antieke)
Page 37 and 38:
3.4 De opzet van de Dialectica 37 d
Page 39 and 40:
3.4 De opzet van de Dialectica 39 v
Page 41 and 42:
3.5 Verwijzingen 41 auteur noemt. O
Page 43 and 44:
3.5 Verwijzingen 43 Petrus Hispanus
Page 45 and 46:
3.6 Grieks 45 Daarom hebben wij gez
Page 47 and 48:
3.7 Populariteit 47 Legenda: Au = A
Page 49 and 50:
3.7 Populariteit 49 Agricola’s De
Page 51 and 52:
3.7 Populariteit 51 gegeven. 74 Dit
Page 53:
Deel II Tractaat 9: De locis dialec
Page 57 and 58:
Hoofdstuk 4 De topica voor Caesariu
Page 59 and 60:
4.1 Aristoteles 59 is vanzelf duide
Page 61 and 62:
4.1 Aristoteles 61 Als de soort een
Page 63 and 64:
4.2 Boëthius 63 een algemene intro
Page 65 and 66:
4.2 Boëthius 65 Maar deze argument
Page 67 and 68:
4.3 Middeleeuwen 67 ligt zijn de ma
Page 69 and 70:
4.3 Middeleeuwen 69 deleeuwen. Het
Page 71 and 72:
4.4 Agricola 71 say’. 44 . Het gr
Page 73 and 74:
4.4 Agricola 73 Boëthius en de sch
Page 75 and 76:
Hoofdstuk 5 De tekst van tractaat 9
Page 77 and 78:
Caput 3: De multiplici argumenti si
Page 79 and 80:
Caput 6: Quid sit locus maxima et q
Page 81 and 82:
descriptio, nec descriptum. Praeter
Page 83 and 84:
Caput 10: De aliis quibusdam modis
Page 85 and 86:
Vilius argentum est auro. Hinc etia
Page 87 and 88:
in unaquaque artium penitus eruditi
Page 89 and 90:
persequi ac demum ultimo afficere s
Page 91 and 92:
Similiter et qui a divisione locus
Page 93 and 94: Hoofdstuk 6 Commentaar op tractaat
Page 95 and 96: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 143: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 153 and 154: 6.3 Conclusie 153 termediate betwee
Page 155 and 156: 6.3 Conclusie 155 Te pas en te onpa
Page 157 and 158: Bijlage A Tractaten en capita van C
Page 159 and 160: Tractaten en capita van Caesarius
Page 167 and 168: Bijlage B Overzicht van de loci van
Page 169 and 170: Overzicht van de loci van Caesarius
Page 177 and 178: Bibliografie Agricola, R., De inven
Page 179 and 180: Bibliografie 179 Hutten, U. von, Ep
Page 181: Bibliografie 181 Risse, W., Die Log
show all

De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?