De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

144 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
1498 hoofd van de Latijnse school van Deventer. Verder schrijft Caesarius
dat Hegius voor het overige (alioqui) tot de oude filosofen moet worden
gerekend. Met ‘de oude filosofen’ worden de scholastici bedoeld. Het is
onduidelijk wat Caesarius hier bedoelt met ‘voor het overige’. Bedoelt hij
dat Hegius in zijn opvatting over deze locus dan wel scherpzinnig en subtiel
(acutius atque subtilius) was maar over het algemeen een traditioneel filosoof
was, of bedoelt hij dat Hegius, ook al was hij hoofd van de Latijnse school,
een levendig centrum van humanistiek, met zijn filosofische geschriften toch
in een scholastieke traditie stond? Het oordeel van Caesarius dat Hegius
tot de scholastieke filosofen moet worden gerekend wordt bevestigd door het
oordeel dat Bedaux velt over Hegius’ filosofische geschriften: “De eigenlijke
dialogen dragen nog een sterk middeleeuws stempel. Pas in de Farrago en
de Invectiva, waar Hegius zich als vernieuwer van het grammatica-onderwijs
manifesteert, treedt hij als humanist naar voren.” 41 Bedaux merkt verder
een verschil op tussen de waardering voor Hegius als pedagoog en als auteur:
“Beziet men het oordeel dat in de loop der tijden over Alexander Hegius is
geveld, dan ontdekt men een tegenstelling tussen de waardering van Hegius
als pedagoog en schoolrector en Hegius als auteur. (...) Over Hegius als
rector en docent luidt het oordeel steeds zeer gunstig. (...) Het oordeel over
Hegius als auteur is veel minder gunstig. In recente publicaties is gewezen
op het verre van volmaakte Latijn, waarin hij zijn gedichten en dialogen
schreef.” 42 Ik heb in de Dialogi van Hegius geen behandeling van de locus
‘a transumptione’ kunnen vinden. 43
Jacobus Faber Stapulensis wordt door Caesarius omschreven als een man
die veel waardering verdient. Stapulensis was Caesarius’ leraar in de filosofie
in Parijs, zoals Caesarius in deze passage zegt.
Als laatste in het rijtje van mensen die deze locus op de goede manier
opvatten noemt Caesarius Johannes Buridanus (ca. 1295-1360). We zijn
Buridanus al een paar keer tegengekomen in ons commentaar op dit tractaat,
maar dit is de eerste en de enige keer in het hele werk dat Caesarius zijn
naam noemt. Johannes Buridanus geldt als een van de belangrijkste filosofen
van de Parijse universiteit in de veertiende eeuw. Buridanus schreef rond
1330-1340 een uitgebreid commentaar op Petrus Hispanus Tractatus, dat
bekend werd onder de naam Summulae. Dit handboek voor de logica werd
bijna net zo populair als dat van Petrus Hispanus. Caesarius zegt hier over
Buridanus dat deze zijn succes meer aan zijn talent dan aan goed onderwijs
te danken had.
Buridanus schrijft in zijn commentaar dat er volgens Petrus Hispanus
twee soorten overdracht (transumptio) zijn: de ene treedt op wanneer een
naam of expressie die een primaire en eigenlijke betekenis heeft in overdrach-
41 Bedaux, Hegius Poeta, p. 43.
42 Bedaux, Hegius Poeta, pp. 63-64.
43 Zie ook het commentaar op hoofdstuk 12.