De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

More documents

Recommendations

Info

38 Hoofdstuk 3. Caesarius’ Dialectica Het ontbreken van de middeleeuwse taalfilosofische theorieën is het grootste verschil tussen Caesarius’ Dialectica en middeleeuwse summulae, zoals die van Petrus Hispanus. Bij Petrus Hispanus vinden we, naast de onderwerpen die Caesarius ook behandelt, tractaten over suppositie, relatieve termen, ampliatie, appellatie, restrictie en distributie. De afwezigheid van deze theorieën bij Caesarius kan de indruk wekken dat Caesarius niet schatplichtig is aan de middeleeuwse traditie maar deze negeert en alleen gebruik maakt van antieke bronnen. Het tegenovergestelde is waar. Caesarius mijdt weliswaar typisch scholastieke onderwerpen, maar in zijn behandeling van de Aristotelische stof neemt hij veel over uit de middeleeuwse traditie. Om slechts één voorbeeld te noemen: in de Middeleeuwen werd gebruik gemaakt van een versje om gemakkelijk te onthouden op welke manier modi van andere figuren dan de eerste figuur (van het categorisch syllogisme) kunnen worden herleid tot modi van de eerste figuur. In fol. 62r-v in het hoofdstuk ‘Over de woorden die voor deze zaak zijn bedacht’ legt Caesarius uit wat de betekenis van elk element van dat versje is. Nu we hebben gekeken welke middeleeuwse elementen we in de opzet van Caesarius’ Dialectica terugvinden, kunnen we hetzelfde doen voor humanistische elementen. Wat zien we van de humanistische opvattingen over dialectiek die we die in 2.2 zagen terug in Caesarius’ programma? We zagen in 2.2.2 dat de retorische dialectiek zich kenmerkt door een behoefte aan een in de praktijk bruikbare invulling van het vak dialectiek. In Caesarius’ Dialectica manifesteert dit humanistische idee zich op twee manieren: enerzijds door het ontbreken van middeleeuwse taalfilosofische kwesties, anderzijds door een speciale aandacht voor de topica. Het eerste aspect heb ik al afdoende behandeld; op het tweede aspect ga ik in het tweede deel van deze studie nog uitgebreid in. Waar vernieuwers van deze stroming als Valla en Agricola het nodig achtten om, met het oog op een bruikbare dialectiek, een compleet nieuwe inhoud aan het vak dialectica te geven en het programma rigoureus om te gooien, zien we dat de opzet van Caesarius’ leerboek zeer traditioneel is en alleen in de twee bovengenoemde punten verschilt van de opzet van een scholastiek leerboek. Op deze manier komt Caesarius tegemoet aan de behoeften van de universiteiten. Er was behoefte aan een humanistisch alternatief voor de scholastieke logicaleerboeken, maar het alternatief dat Agricola’s De inventione dialectica bood verschilde te veel van de eeuwenoude traditie. Enige kennis van formele geldigheid werd toch wel noodzakelijk geacht (zie 2.4). Schrijvers van logicahandboeken moesten een middenweg zien te vinden tussen
3.4 De opzet van de Dialectica 39 vernieuwing en traditie. Hierbij werden ze onvermijdelijk meer geleid door pragmatische overwegingen dan door filosofische vragen. Jardine spreekt in deze context van ‘the fate of textbook writers’. 37 Risse neemt in logicaleerboeken uit deze tijd een geworstel tussen traditiebewustzijn en intellectuele zelfstandigheid waar. 38 Caesarius’ poging de controversiële ideeën van de retorische dialectiek om te zetten in handboekvorm heeft als resultaat een werk opgeleverd dat juist zeer Aristotelisch van opzet is. Omdat Caesarius, aansluitend bij de behoefte van de universiteiten, een traditionele opzet als uitgangspunt neemt, en hier, aansluitend bij de humanistische afkeer van inhoudsloos gespeculeer, de typisch middeleeuwse onderwerpen uit weg laat, is het resultaat dat zijn Dialectica Aristotelisch is, eigenlijk Aristotelischer dan de werken van zijn scholastieke voorgangers. Door het schipperen tussen traditie en vernieuwing slaagt Caesarius er niet in de grondideeën van de retorische dialectiek daadwerkelijk op te nemen in zijn handboek. Zo besteedt Caesarius omdat Agricola de topica belangrijk achtte wel veel aandacht aan dit onderwerp, maar de rechtvaardiging van deze onderwerpkeuze, het achterliggende idee waarom dit onderwerp belangrijk is, gaat bij Caesarius geheel verloren. 39 Het resultaat is een inleiding in de dialectica die mijlenver verschilt van wat Valla en Agricola voor ogen hadden. Niet ten onrechte krijgt Caesarius’ Dialectica in moderne studies dan ook het etiket ‘eclectisch’ of ‘hybride’ opgeplakt. 40 Risse spreekt zelfs van een ‘principeloos eclecticisme’. 41 Twee voorbeelden: Agricola en Valla waren alleen geïnteresseerd geweest in het redeneren met waarschijnlijke argumenten (omdat die doeltreffend zijn bij het overtuigen) en niet in demonstratie of te wel ‘scientific reasoning’. Uit volledigheidsoverwegingen bespreekt Caesarius dit traditionele onderdeel van de logica wel, zich niet bewust dat aandacht voor demonstratie niet past binnen de retorische dialectiek. 42 Volgens Jardine is het deze ‘diffusing of focus’ die hybride leerboeken als dat van Caesarius uiteinde- 37 Jardine, ‘Humanistic Logic’, p. 187. 38 W. Risse, Die Logik der Neuzeut, Stuttgart-Bad Cannstadt: Friedrich Frommann Verlag, 1964, p. 13. 39 Jardine, ‘Humanism’, p. 806. 40 Meuthen, ‘Köln’, p. 113 en Risse, Die Logik der Neuzeit pp. 26, 31 noemen het werk ‘eclectisch’. Jardine, ‘Humanistic Logic’, p. 192 gebruikt het woord ‘hybride’. 41 Risse, Die Logik der Neuzeit, p. 31. 42 Caesarius behandelt dit onderwerp niet uit een speciale interesse in een wetenschappelijk bewijs, maar uit volledigheid. We moeten in Caesarius’ behandeling van demonstratie dus geen invloed zien van de stroming met een grote interesse in bewijs en methode (2.3.2). Deze stroming kwam pas tot bloei na Caesarius. We vinden hiervan dus geen elementen terug in Caesarius’ Dialectica.
Page 1: De Dialectica van Johannes Caesariu
Page 4 and 5: 4 Inhoudsopgave 3.5 Verwijzingen .
Page 6 and 7: 6 Dank
Page 8 and 9: 8 Inleiding
Page 11 and 12: Hoofdstuk 1 Johannes Caesarius 1.1
Page 13 and 14: 1.2 Contacten 13 op 15 december 155
Page 15 and 16: 1.2 Contacten 15 aan Gratius of dez
Page 17 and 18: 1.3 Werk en betekenis 17 De werken
Page 19 and 20: Hoofdstuk 2 Humanisme en Dialectiek
Page 21 and 22: 2.2 Humanisme en dialectiek 21 tuss
Page 23 and 24: 2.2 Humanisme en dialectiek 23 de t
Page 25 and 26: 2.3 Andere stromingen in de dialect
Page 27 and 28: 2.4 Humanistische dialectiekleerboe
Page 29 and 30: Hoofdstuk 3 Caesarius’ Dialectica
Page 31 and 32: 3.1 Titelblad en opdracht 31 zijn o
Page 33 and 34: 3.2 Het voorwoord 33 ze haar eigen
Page 35 and 36: 3.3 Barbaarse sofisten 35 (antieke)
Page 37: 3.4 De opzet van de Dialectica 37 d
Page 41 and 42: 3.5 Verwijzingen 41 auteur noemt. O
Page 43 and 44: 3.5 Verwijzingen 43 Petrus Hispanus
Page 45 and 46: 3.6 Grieks 45 Daarom hebben wij gez
Page 47 and 48: 3.7 Populariteit 47 Legenda: Au = A
Page 49 and 50: 3.7 Populariteit 49 Agricola’s De
Page 51 and 52: 3.7 Populariteit 51 gegeven. 74 Dit
Page 53: Deel II Tractaat 9: De locis dialec
Page 57 and 58: Hoofdstuk 4 De topica voor Caesariu
Page 59 and 60: 4.1 Aristoteles 59 is vanzelf duide
Page 61 and 62: 4.1 Aristoteles 61 Als de soort een
Page 63 and 64: 4.2 Boëthius 63 een algemene intro
Page 65 and 66: 4.2 Boëthius 65 Maar deze argument
Page 67 and 68: 4.3 Middeleeuwen 67 ligt zijn de ma
Page 69 and 70: 4.3 Middeleeuwen 69 deleeuwen. Het
Page 71 and 72: 4.4 Agricola 71 say’. 44 . Het gr
Page 73 and 74: 4.4 Agricola 73 Boëthius en de sch
Page 75 and 76: Hoofdstuk 5 De tekst van tractaat 9
Page 77 and 78: Caput 3: De multiplici argumenti si
Page 79 and 80: Caput 6: Quid sit locus maxima et q
Page 81 and 82: descriptio, nec descriptum. Praeter
Page 83 and 84: Caput 10: De aliis quibusdam modis
Page 85 and 86: Vilius argentum est auro. Hinc etia
Page 87 and 88: in unaquaque artium penitus eruditi
Page 89 and 90:
persequi ac demum ultimo afficere s
Page 91 and 92:
Similiter et qui a divisione locus
Page 93 and 94:
Hoofdstuk 6 Commentaar op tractaat
Page 95 and 96:
6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 97 and 98:
Page 99 and 100:
Page 101 and 102:
Page 103 and 104:
Page 105 and 106:
Page 107 and 108:
Page 109 and 110:
Page 111 and 112:
Page 113 and 114:
Page 115 and 116:
Page 117 and 118:
Page 119 and 120:
Page 121 and 122:
Page 123 and 124:
Page 125 and 126:
Page 127 and 128:
Page 129 and 130:
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
6.3 Conclusie 153 termediate betwee
Page 155 and 156:
6.3 Conclusie 155 Te pas en te onpa
Page 157 and 158:
Bijlage A Tractaten en capita van C
Page 159 and 160:
Tractaten en capita van Caesarius
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Bijlage B Overzicht van de loci van
Page 169 and 170:
Overzicht van de loci van Caesarius
Page 171 and 172:
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Bibliografie Agricola, R., De inven
Page 179 and 180:
Bibliografie 179 Hutten, U. von, Ep
Page 181:
Bibliografie 181 Risse, W., Die Log
show all

De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?