De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

138 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
menselijke autoriteit ingaan maar is dit bij de goddelijke autoriteit onmogelijk.
p. 87, r. 20, rationibus. De menselijke autoriteit wordt vaak onderbouwd
met redenen, maar de goddelijke heeft geen redenen nodig: de goddelijke
autoriteit heeft volkomen genoeg aan zichzelf (sibi sufficientissima).
p. 87, r. 23, duplici via. In de menselijke disciplines, waar je dus niet
alleen een beroep doet op een autoriteit maar ook op redenen, moet iemand
onderwezen worden langs een tweevoudige weg: die van de autoriteit en die
van de rede (ratio). Voor dit idee van een dubbele weg verwijst Caesarius
naar Augustinus, die inderdaad in De ordine, II, 9 schrijft: “Ad discendum
item necessario dupliciter ducimur, auctoritate atque ratione. Tempore auctoritas,
re autem ratio prior est. Itaque quamquam bonorum auctoritas imperitae
multitudini videatur esse salubrior, ratio vero aptior eruditis, tamen,
quia nullus hominum nisi ex imperito peritus fit, nullus autem imperitus novit,
qualem se debeat praebere docentibus et quali vita esse docilis possit,
evenit, ut omnibus bona magna et occulta discere cupientibus non aperiat
nisi auctoritas ianuam.” We zien hier bij Augustinus ook al het idee dat
qua tijd de weg van de autoriteit vooraf gaat aan de weg van de ratio, van
nature echter de weg van de ratio. Caesarius legt uit dat voor beginnelingen
in een discipline de autoriteit de meer geschikte weg om te volgen is, maar
uiteindelijk, voor de meer ervarenen, de ratio meer inzicht biedt. Dus de
autoriteit opent de deur naar de wetenschap voor onervaren leerlingen en
vervolgens laat de ratio, die de zaak ook doet begrijpen, de kennis beklijven.
p. 87, r. 25, Aristoteles. Aristoteles, De sophisticis elenchis, 165b3.
Hoofdstuk 16: Over de loci ‘vanuit de gelijke’ en ‘vanuit de
even grote’
p. 87, r. 31, Similia. Caesarius definieert gelijkheid (similitudo) als
dezelfde kwaliteit van verschillende dingen (rerum differentium eadem qualitas).
‘Het gelijke’ wordt door sommigen gedefinieerd als ‘wat dezelfde
waarschijnlijkheid van waarheid heeft als het andere’.
p. 87, r. 35, an homini proprium sit bipedem esse. Caesarius behandelt
hier hetzelfde voorbeeld als Boëthius (DDT 1190C12-D4). De maximale proposities
verschillen wel. Boëthius heeft een maximale propositie die meer op
dit voorbeeld is toegespitst (DDT 1190D2-3: “Si quod similiter inest, non
est proprium, nec id de quo quaeritur esse proprium potest”); Caesarius’
maximale propositie is heel algemeen (de similibus idem est iudicium).