De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 109
p. 78, r. 37, Quintilianus. Caesarius citeert Quintilianus om aan te
geven dat ‘argument’ verschillende betekenissen heeft. Quintilianus, Institutio
oratoria, V.10.1: “En nu de argumenten. Dit woord behelst alles
wat de Grieken ‘enthumêmata’, ‘epicheirêmata’ en ‘apodeixeis’ noemen.” 25
(Nunc de argumentis: hoc enim nomine complectimur omnia, quae Graeci
enthumêmata, epicheirèmata, apodeixeis vocant.) Quintilianus bedoelt
in dit citaat echter niet dat ‘argument’ verschillende betekenissen heeft (en
dus ambigu is), maar dat de betekenis van ‘argument’ zo algemeen is dat er
verschillende vormen van bewijsvoering onder vallen.
Hoofdstuk 6: Wat een locus is als maximale propositie en wat
als differentia van een maximale propositie
p. 79, r. 3, maxima. De definitie van maximale propositie als ‘een universele,
principiële, onbewijsbare en op zichzelf gekende propositie’ neemt
Caesarius over van Boëthius: DDT 1185D6-8: “Est igitur uno quidem modo
locus (ut dictum est) maxima et universalis, et principalis, et indemonstrabilis,
atque per se nota propositio.” Zie ook DDT 1185A8-B5. Vaak, zoals
ook hier, noemt kort Caesarius ‘maxima propositio’ af tot ‘maxima’. Dit
was in de Middeleeuwen ook gebruikelijk, bijvoorbeeld bij Petrus Hispanus.
p. 79, r. 7, caeteras continent propositiones. Ook de reden waarom
ze maximale of universele proposities worden genoemd, namelijk omdat ze
andere proposities bevatten, neemt Caesarius letterlijk over van Boëthius:
DDT 1185D11-1186A1: “Ideo et universales et maximae propositiones loci
sunt dictae, quoniam ipsae sunt quae continent caeteras propositiones,
et per eas fit consequens et rata conclusio.” Caesarius legt dit verder niet
uit, maar hij bedoelt dat een maximale propositie als “waaraan de definitie
niet toekomt, daaraan komt het gedefinieerde ook niet toe” een generalisatie
is die proposities bevat als “waaraan ‘rationeel dier’ niet toekomt, daaraan
komt ‘mens’ ook niet toe” en “waaraan ‘man die wordt gekweld door de
goede dingen van anderen’ niet toekomt, daaraan komt ‘jaloerse man’ ook
niet toe”.
p. 79, r. 9, differentia. De andere soort van loci, naast de maximale propositie,
namelijk de differentia van de maximale propositie, definieert Caesarius
als ‘datgene waarin de ene maximale propositie van de andere verschilt’
(quo maxima a maxima differt). Hij geeft als voorbeelden van differentiae
‘vanuit definitie’ en ‘vanuit het gedefinieerde’. Zoals Green-Pedersen ook al
opmerkte over Boëthius is de differentia altijd het centrale woord van de
25 Vertaling van Gerbrandy in Quintilianus, De opleiding tot redenaar, p. 247.