De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

4.3 Middeleeuwen 69
deleeuwen. Het is moeilijk er algemene tendensen uit te halen en een nauwgezette
analyse valt buiten het bereik van deze studie.
De eerste scholastieke behandelingen van de topica die we over hebben
verbinden topica strikt met het hypothetisch syllogisme. 32 Garlandus Compotista,
die in zijn dialectica met name geïnteresseerd is in het hypothetisch
syllogisme, meent dat loci handig zijn in de studie van het hypothetische
syllogisme. De loci zijn namelijk in zijn opvatting instrumenten om ware
conditionele premissen, die worden gebruikt in syllogismen, te ontdekken en
confirmeren. Deze koppeling van topica en hypothetisch syllogisme vinden
we ook nog in werken uit het tweede en derde kwartaal van de twaalfde
eeuw.
Aan het eind van de twaalfde eeuw neemt de aandacht voor het hypothetisch
syllogisme af en komt het categorisch syllogisme centraal te staan als de
fundering van alle inferenties en de ultieme garantie voor geldigheid. 33 Ook
de topica wordt sterk gekoppeld aan het categorisch syllogisme. Dit blijft
in de dertiende eeuw, bijvoorbeeld bij Petrus Hispanus. Petrus handhaaft
het Aristotelische onderscheid tussen dialectische en demonstratieve syllogismen.
Dialectische syllogismen zijn topische argumenten. Volgens Petrus
zijn topische argumenten theoretisch enthymemen, incomplete syllogismen
die een premisse missen, en kunnen alle enthymemen worden gereduceerd
tot syllogismen -dé garantie voor geldige inferenties- door de ontbrekende
premisse te verschaffen. Zo kan bijvoorbeeld de enthymeme “Elk dier rent,
dus elke mens rent” tot een compleet syllogisme worden gemaakt door de
premisse “Elke mens is een dier” toe te voegen. Maar in de praktijk wordt
de geldigheid van een topisch argument niet aangeduid en verzekerd door
het te herleiden tot een syllogisme, maar door een differentia en maximale
propositie. 34 Deze vreemde discrepantie tussen theorie en praktijk wijst erop
dat de dertiende-eeuwse logici niet goed wisten hoe ze de topica moesten
inpassen in de rest van hun logica. De topica was van oudsher een onderdeel
van de logica, maar wat men met deze erfenis uit de oudheid aan moest was
32 Zie E. Stump, ‘Topics: Their Development and Absorption into Consequences’, in:
A. Kenny & J. Pinborg N. Kretzmann (red.), The Cambridge History of Later Medieval
Philosophy, from the Discovery of Aristotle to the Desintegration of Scholasticism,
Cambridge: Cambridge University Press, 1982, pp. 275-279.
33 Zie Stump, ‘Topics’ pp. 279-287.
34 Volgens sommige tijdgenoten van Petrus Hispanus zijn de loci wel primair instrumenten
om enthymemen tot syllogismen te reduceren, zie Stump in Boëthius, De topicis
differentiis [Stump], pp. 221-222. Stump wijst er met klem op dat dat bij Petrus Hispanus
niet het geval is. Zie Stump in Boëthius, De topicis differentiis [Stump], pp. 221-236.
Op p. 233 schrijft ze: “Peter himself, who spends soms time explaining how to reduce
enthymemes to syllogisms, makes no attempt to do so for his examples and presents enthymemes
and maximes without any mention of corresponding syllogisms. Peter’s main
interest, then, is not in confirming enthymemes by reducing them to syllogisms (...). The
reason Peter introduces his method for converting enthymemes to syllogisms and the way
he means it to relate to confirmation by maxims are not clear. That valid enthymemes
are only imperfect syllogisms was, of course, part of received doctrine.”