De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

60 Hoofdstuk 4. De topica voor Caesarius
Maar het is hier niet de plaats om op deze discussie in te gaan. 7
De eerste twee toepassingsgebieden zijn minder problematisch. Als we
iemand willen overtuigen (of dat nu als oefening is of in het echte leven)
zullen we hem zo ver moeten krijgen dat hij uiteindelijk instemt met onze
opvatting. De ander zal niet altijd bereid zijn om onze mening onmiddellijk
te bevestigen (en in een oefening zelfs juist extra geneigd zijn om te doen
alsof hij achter de tegenovergestelde mening staat). Dus zullen we goede
argumenten moeten aandragen waarom onze opvatting waar is. Er ontstaat
een discussie waarin degene die wil overtuigen de rol van vrager heeft en
degene die overtuigd moet worden die van antwoorder. De vrager moet een
argumentatie zoeken die aan twee eisen voldoet: de argumentatie moet als
conclusie de opvatting hebben waar de vrager heen wil en de antwoorder
moet bereid zijn in te stemmen met de premissen van de argumentatie. Op
het moment namelijk dat de antwoorder met de premissen heeft ingestemd
en de conclusie volgt uit deze premissen, moet deze ook met de conclusie
instemmen en heeft de vrager bereikt wat hij wilde. Als de antwoorder niet
onmiddellijk instemt met de premissen waaruit de conclusie volgt zal de vrager
deze premissen weer moeten onderbouwen met een nieuwe argumentatie.
De Topica, het handboek voor wie anderen wil overtuigen, leert deze
argumentaties te bedenken. Het levert geen kant en klare argumentaties,
zoals de argumentaties die de sofisten hun leerlingen opdroegen uit het hoofd
te leren, maar een methode om argumenten te vinden. 8 Bij deze methode
voor het vinden van argumenten is een cruciale rol weggelegd voor wat
Aristoteles () noemt, zo blijkt uit het feit dat boek 2 tot en met 7
bijna geheel bestaan uit lijsten met deze . , wat letterlijk ‘plaats’
betekent, wordt in het Latijn standaard vertaald met ‘locus’. Ik zal steeds
de Latijnse naam aanhouden en deze, omdat het gaat om een technische
betekenis, onvertaald laten.
Het begrijpen van deze methode en de functie van de loci wordt bemoeilijkt
door het ontbreken van een uitleg wat een locus is. Aristoteles zegt
nergens expliciet wat een locus is en lijkt locus als een technische term te
beschouwen waarvan de betekenis bekend is. 9 Bij gebrek aan een definitie
moeten we uit de lijsten met loci die Aristoteles geeft afleiden wat een locus
eigenlijk is. Laten we kijken naar de volgende passage als voorbeeld:
7 Zie T. Irwin, Aristotle’s First Principles, Oxford: Clarendon Press, 1988; R. Smith,
‘Aristotle on the Uses of Dialectic’, Synthese 96 (1993); M. C. Nussbaum, The Fragility
of Goodness. Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy, Cambridge: Cambridge
University Press, 1986; G. E. L. Owen, ‘Tithenai ta phainomena’, in: J. M. E. Moravcsik
(red.), Aristotle, a Collection of Critical Essays, New York: Garden City, 1967.
8 Aristoteles, Sophistici Elenchi, 183b36-184a8.
9 Misschien oorspronkelijk komend uit de kunst van het onthouden, de mnemotechniek.
Zie ook Stumps commentaar in Boëthius, De topicis differentiis, vertaald, met noten en
een studie over de tekst door E. Stump, Ithaca & London: Cornell University Press, 1978
[Stump], pp. 165-166. Yates heeft een boek geschreven over de mnemotechniek: F. A.
Yates, The Art of Memory, London: Routledge, 1969.