De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 95
dan die van Agricola, dan komt dat doordat Caesarius niet Agricola’s maar
Boëthius’ lijst -die door Agricola is gesimplificeerd- als uitgangspunt neemt.
De differentiae, die Agricola had afgekeurd en weggelaten omdat ze niet
flexibel waren, zijn bij Caesarius weer terug. Of er wel invloed is bij de
behandeling van de afzonderlijke loci zullen we in 6.2 zien.
6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken
Voorwoord
p. 75, r. 2, pars illa dialecticae. Caesarius kondigt aan in dit tractaat
‘dat deel van de dialectica te behandelen dat ons loci verschaft waaruit argumenten
als het ware worden opgedoken en juist die argumenten via welke
we over welke zaak ook maar, ja zelfs ook over de principes van de disciplines
met waarschijnlijkheid (probabiliter) kunnen discussiëren.’ Caesarius
onderscheidt in zijn werk twee betekenissen van het woord ‘dialectica’. In
de eerste betekenis omvat dialectica het hele gebied van de logica en zijn
deze woorden zo goed als synoniem; de tweede betekenis volgt Aristoteles’
onderscheiding tussen demonstratie en dialectiek (of preciezer tussen een
demonstratief en een dialectisch syllogisme) uit de Topica, waarbij een demonstratief
syllogisme vertrekt vanuit premissen die waar en primair (of
hiervan afgeleid) zijn en een dialectisch syllogisme vanuit waarschijnlijke
premissen (). 5 Dialectica werd hiermee dat deel van de logica zoals
dat beschreven was in Aristoteles’ Topica en na de verdeling van Cicero
van de logica in een ars iudicandi en een ars invendiendi werd de dialectica
het gedeelte van de logica dat zich bezighoudt met het vinden van argumenten.
6 Caesarius gebruikt zowel voor het geheel van de logica als voor
het gedeelte over vinding de naam ‘dialectica’. Wanneer hij de term in de
strikte betekenis gebruikt voegt hij over het algemeen peculiari nomine (‘in
bijzondere betekenis’) toe (zie het commentaar op hoofdstuk 1). Hier, in r.
2, is ‘dialectica’ gebruikt in brede zin; ‘dat deel van de dialectica dat ons loci
verschaft’ is de dialectica in smalle betekenis, maar wordt in deze passage
door Caesarius niet als zodanig aangeduid.
Caesarius noemt de volgende eigenschappen als behorend bij de dialectica
in smalle zin: je vindt er argumenten mee waarmee je kunt discussiëren
(1) over elke willekeurige zaak (de quavis re), (2) zelfs over de principes van
5
Zie 4.1
6
Een handig artikel waarin de ontwikkeling van de termen logica en dialectica door de
Middeleeuwen heen beschreven staat is P. Michaud-Quantin, ‘L’emploi des termes logica et
dialectica au Moyen-Âge’, in: Arts libéraux et philosophie au Moyen Age, Institut d’Études
Médiévales, 1969, pp. 855-862. Hierin lezen we dat onder andere Roger Bacon in zijn
Summa dialecticae een soortgelijk onderscheid maakt.