De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

40 Hoofdstuk 3. Caesarius’ Dialectica
lijk fataal wordt. 43 Het tweede voorbeeld van principeloos eclecticisme
betreft de plaats van topica in Caesarius’ werk. 44 Enerzijds deelt hij
traditiegetrouw de logica in in inventio en iudicium en meent hij dat
in de praktijk inventio aan iudicium voorafgaat, 45 anderzijds trekt hij
hieruit niet de consequentie die Agricola trok, dat inventio in het onderwijs
dan ook eerder behandeld moet worden dan iudicium. Nee,
bij Caesarius staat de topica weer op haar traditionele plaats, dat wil
zeggen áchter het syllogisme.
Tot slot wil ik heel kort nog één ander punt noemen waar Caesarius
zich in zijn onderwerpkeuze misschien laat leiden door humanistische
ideeën. Eén van de argumenten die Caesarius aandraagt voor zijn keuze
om modale syllogismen niet te bespreken is dat ze (in de praktijk) niet
vaak worden gebruikt. 46 We zouden hierin het humanistische criterium
van bruikbaarheid kunnen zien.
We hebben gezien dat het programma van Caesarius’ Dialectica niet
retorisch maar Aristotelisch is en dat dit werk qua opzet met name in
het ontbreken van middeleeuwse kwesties en een grote aandacht voor
de topica verschilt van scholastieke summulae. We hebben echter in dit
gedeelte louter de opzet van het werk bestudeerd. Willen we een goede
typering van Caesarius’ handboek geven en erachter komen waarin een
humanistisch leerboek verschilt van een scholastiek, dan zullen we het
werk ook op andere aspecten moeten bekijken. Daarom zullen we in
3.5 kijken welke bronnen Caesarius zegt te gebruiken, in 3.6 aandacht
besteden aan zijn interesse in de Griekse taal en in deel 2 van deze
scriptie één tractaat nader onder de loep nemen.
3.5 Verwijzingen
In deze sectie gaan we bekijken welke auteurs Caesarius noemt als zijn
bronnen. Zelf geeft hij in fol. 8v een lijst met auteurs die hij in zijn
werk citeert. In het door mij samengestelde overzicht dat hieronder
volgt heb ik bij elke auteur ook de folia genoemd waar Caesarius deze
43 Jardine, ‘Humanistic Logic’, p. 192.
44 Risse, Die Logik der Neuzeit, p. 26.
45 Caesarius, Dialectica, fol. 58r: “Superest ut ad eam tandem perveniamus huius artis
partem in qua totavis artis sita est, nempe inveniendi et iudicandi. Nam si dialectica
(ut a M. Cicerone non tam eleganter breviterque quam graviter et vere definitur) diligens
disserendi ratio est, fieri profecto non potest ut ab inventione ipsa sit separata. Siquidem
disserere (hoc est disputare) diligenter nemo poterit unquam de re quapiam nisi inventis
a se prius argumentis, quibus disputatio ipsa fulciatur precedatque legitime.”
46 Caesarius, Dialectica, fol. 70r: “(...) non ob eam solam causam quod novitii adhuc
huius artis tyrones nimium alioqui gravarentur, sed quod illorum syllogismorum qui ex
modalibus constituuntur non admodum frequens usus sit.” Zie bijvoorbeeld ook fol. 72v.