De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

134 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
argumentatie ‘vanuit het ontstaan’ en een van ‘vanuit het vergaan’:
(25) Gewennig aan de deugd is goed
Dus deugd is goed
Maximale propositie: waarvan het ontstaan goed is, dat is zelf ook
goed
Differentia: vanuit het ontstaan
(26) Ontwenning van zonde is goed
Dus zonde is slecht
Maximale propositie: dat wat vergaat of vergaan is en waarvan het
vergaan goed is, dat is zelf slecht
Differentia: vanuit het vergaan
Caesarius wijst er nog op dat je dus bij vergaan in het consequens een predicaat
ziet dat tegenovergesteld is aan het predicaat in het antecendens,
terwijl dat niet het geval is bij ontstaan.
Hoofdstuk 13: Over de loci die ‘vanuit het nut’ en ‘vanuit de
gewoonlijke accidenten’ worden genoemd
p. 85, r. 27, Usum definiunt. Caesarius gaat hier in op de vraag wat nut
of gebruik (usus) is. Hij is het niet eens met de definitie van nut die sommigen
geven als de werking (operatio) van een ding. Want sommige dingen,
zo zegt hij, zoals boeken, akkers en zwaarden, hebben wel nut, maar geen
werking. Daarom stelt hij als definitie voor ‘nut’ de functie (functio) van
een ding voor. Bij dingen die een werking hebben, zoals een oog, vallen nut,
werking en functie samen.
p. 85, r. 32, abusum. Caesarius waarschuwt ervoor dat we niet nut
of gebruik (usus) en misbruik (abusus) door elkaar moeten halen. In de
volgende argumentatie wordt nut/gebruik en misbruik verward:
(27) Het is slecht een mens te doden
Dus een zwaard is slecht
Het nut van een zwaard is namelijk niet om onrecht te veroorzaken, maar om
onrecht af te weren. Dat dit het nut van een zwaard is wordt geïllustreerd
aan de hand van een citaat uit de brief van Paulus aan de Romeinen, 13,4:
“Want de overheid staat in dienst van God, voor uw welzijn. Doet u echter
het kwade, dan moet u vrezen; zij draagt het zwaard niet voor niets. Zij
staat in dienst van God om aan de boosdoener zijn verdiende straf te geven”