De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

3.6 Grieks 45
Daarom hebben wij gezegd dat deze met een Latijnse naam ‘conditioneel’
wordt genoemd, hoewel we die eigenlijk, wanneer we
letterlijk zouden vertalen, misschien toch beter ‘suppositorisch’
konden noemen. Want wat bij de Grieken een hypothese is, is
bij de Latijnen een suppositie. Maar omdat een hypothese bij de
Grieken naast andere aangeduide dingen soms de betekenis heeft
van conditie en tevens van oorzaak, zoals hier, heeft men in het
Latijn besloten dat die beter ‘conditioneel’ dan ‘suppositorisch’
kan worden genoemd, omdat zo’n propositie iets stelt onder een
conditie, zoals ‘als dit is, is dat’ of ‘als dit is, is dat niet’. 52
En in fol. 82r over de etymologie van het woord ‘syllogisme’:
Dus de dialectica, de kennis van het betogen, gaat zowel over definitie
als over verdeling alsook over afleiding, en als de afleiding
(zoals het hoort) met rede (ratio) geschiedt, wordt die in het
Grieks ‘syllogisme’ genoemd. Immers, het Griekse
wordt in het Latijn vertaald met ‘ratiocinari’, dat is ‘met de rede
iets afleiden’. Want het werkwoord zelf lijkt te
zijn samengesteld uit het voorzetsel , dat ‘cum’ (met) betekent
en in samenstelling hetzelfde doet als het onscheidbare
voorzetsel ‘con’ bij de Latijnen, en uit het naamwoord ,
dat naast vele andere dingen ook ‘ratio’ betekent. 53
Op hetzelfde folio schrijft Caesarius over de etymologie van ‘logica’ dat de
naam ‘logica’ is ontstaan door de gewoonte van Grieken om kundes en disciplines
aan te duiden met de vrouwelijke vorm van een bijvoeglijk naamwoord.
Het in de loop der tijd weggevallen , wat in het Latijn ‘ars’ is, moet er
bij worden gedacht. 54
52 Caesarius, Dialectica, fol. 69r: “Hanc idcirco diximus latino nomine conditionalem
appellari, quam tamen verbum verbo reddentes suppositoriam fortassis rectius appellaremus.
Nam quod Graecis hypothesis est, hoc Latinis est suppositio. Verum quia hypothesis
praeter caetera significata apud Graecos nonnumquam vim habet conditionis et item causae,
ut hoc loco, placuit Latinis hominibus conditionalem potius dici quam suppositoriam,
propterea quod huiusmodi propositio sub conditione aliquid proponit, ut si hoc est, illud
est, vel si hoc est, illud non est.”
53 Caesarius, Dialectica, fol. 82r: “Itaque dialectica, quae est disserendi peritia, tum
de definitione, tum de divisione, tum de collectione quoque tractat, quae quidem si (ut
debet) fit cum ratione, syllogismus graece dicitur. Quippe graece rationinari
latine interpretatur, hoc est, cum ratione colligere aliquid. Videtur enim verbum ipsum
compositum esse ex praepositione , quae cum significat et in compositione
idem facit quod con inseparabilis praepositio apud Latinos, et ex nomine quod
praeter alia multa rationem quoque significat.”
54 Caesarius, Dialectica, fol. 82r: “Logica igitur quasi rationalis scientia dicta est, non
quidem (ut barbari nomen ipsum interpretantur, ut alia fere omnia infantissime foedissimeque)
etymologia ad hoc adducta aliqua, sed ex Graecorum potius consuetudine qui artes
et disciplinas possessivis ab aliquo deductis nominibus significari voluerunt, et his quidem