De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

4.1 Aristoteles 59
is vanzelf duidelijk. Want als we een methode hebben zullen we
gemakkelijker het onderwerp dat naar voren is gebracht kunnen
bediscussiëren. En met het oog op gesprekken, omdat we, wanneer
we de meningen van de meerderheid hebben meegerekend,
ons met hen zullen onderhouden niet op grond van opvattingen
van anderen, maar op grond van hun eigen opvattingen, terwijl
we wat zij ons niet goed schijnen te zeggen in een andere richting
sturen. En met het oog op de filosofische wetenschappen is deze
nuttig omdat wij, wanneer wij de problemen naar beide kanten
kunnen doorlopen (), gemakkelijker in elk geval het ware
en het onware zullen onderscheiden. Bovendien () is deze
nuttig met het oog op de eerste principes van elke wetenschap
( ). Want [redenerend]
uit de eigen principes van de betreffende wetenschap is het onmogelijk
iets te zeggen over deze [principes], aangezien de principes
de eerste zijn van allen, en het is noodzakelijk via de meningen
() over het betreffende onderwerp deze [principes] te bespreken.
En dit is eigen aan, of in elk geval, het meest passend
bij de dialectiek. Want omdat de dialectiek van onderzoekende
aard () is, heeft die een weg naar de principes van alle
takken van onderzoek. 5
Aristoteles kondigt aan de drie gebieden te noemen waarvoor dialectiek nuttig
is: oefening, gesprekken en de filosofische wetenschap. Na deze genoemd
en kort besproken te hebben, voegt hij er een vierde aan toe: de principes
van elke wetenschap. 6
Aristoteles zegt hier dus dat dialectiek onder andere nuttig is voor de
filosofische wetenschappen en voor de principes van elke wetenschap. Het
is duidelijk dat het, gezien Aristoteles’ wetenschapsopvatting, niet mogelijk
is om de eerste principes van de wetenschappen te bewijzen, dat wil zeggen
aan te tonen met behulp van een demonstratief syllogisme, omdat er geen
verklaring (en dus geen middenterm in het syllogisme) is van principes. Om
tot de eerste principes van een wetenschap te komen hebben we dus niets aan
demonstratieve syllogismen. Maar in bovenstaande passage lijkt Aristoteles
te zeggen dat we in de dialectiek, waar we redeneren vanuit meningen, wel
kunnen komen tot deze eerste principes van de wetenschappen. Verschillende
interpretatoren vinden deze passage problematisch: hoe kan Aristoteles
nu beweren dat we door te vertrekken vanuit -onzekere- meningen kunnen
komen tot waarheid en de zekerheid die we in de wetenschap verlangen?
5 Aristoteles, Topica, 101a25-101b4.
6 Het is onduidelijk of die laatste moet worden gezien als een nader aspect van 3 of
dat er eigenlijk 4 toepassingsgebieden van de dialectiek zijn en Aristoteles die laatste
aanvankelijk was vergeten.