De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 105
die is gesteld met een vraagteken (nota interrogationis). Wanneer dezelfde
oratio (wat we hier wel met ‘zin’ mogen vertalen) zonder meer, d.w.z.
zonder vraagteken, wordt gesteld is het:
• een bewering, voorzover de zin iets beweert over iets (quatenus aliquid
de aliquo enunciat).
• een propositie, voorzover de zin deel uitmaakt van een of ander syllogisme
(quatenus ipsa syllogismi alicuius pars sit). Caesarius neemt
hier ‘propositie’ in de betekenis van ‘premisse’. Petrus Hispanus en
Johannes Buridanus nemen ‘propositie’ in dezelfde betekenis wanneer
ze het verschil tussen vraag, bewering, propositie en conclusie uitleggen.
23 Johannes Buridanus wijst erop dat ‘propositio’ soms ook in
bredere zin wordt genomen en dan gedefinieerd is als ‘een zin die iets
waars of onwaars betekent’ (oratio verum falsumve significans). Deze
definitie komt uit De Interpretatione 17a2-3. In Tractaat 3 ‘Over de
propositie’ (fol. 36r) hanteert Caesarius zelf ook deze definitie.
• een conclusie, voorzover de zin is afgeleid uit de premissen, nadat het
syllogisme is gemaakt, of op een andere wijze is aangetoond door de
toepassing van een argument (cum ex sumptis propositionibus collecta
fuerit facto syllogismo, aut utrunque aliter probata, convenienti adhibito
argumento).
Het onderscheid tussen vraag, bewering, propositie en conclusie vinden we
ook bij Boëthius (DDT 1174C5-D1). Hij geeft andere definities dan Caesarius.
Voor ‘propositio’ hanteert hij de standaarddefinitie als ‘oratio verum
falsumve significans’.
p. 77, r. 35, exemplo. Vervolgens laat Caesarius met een voorbeeld zien
dat dezelfde zin (oratio) nu eens als vraag, dan weer als conclusie of als
premisse of als bewering kan worden gebruikt. De argumentatie die hij hier
opstelt om aan te tonen dat de ziel onsterfelijk is baseert hij volgens eigen
zeggen op een Platoons principe. In Macrobius, Commentarii in Somnium
Scipionis, 2.13.10 ‘over de drie wijzen van redeneren waarmee de Platonici
aantonen dat de ziel onsterfelijk is’ vinden we precies dezelfde argumentatie:
“Anima semper movetur, quod autem semper movetur immortale est, igitur
anima immortalis est.”
p. 78, r. 3, subiecto reque ipsa idem. Hij sluit dit hoofdstuk af met
de conclusie dat vraag, propositie, bewering en conclusie in werkelijkheid
allemaal hetzelfde ding zijn (subiecto reque ipsa idem) en dat de verschillen
23 Johannes Buridanus, Summulae de dialectica, een geannoteerde vertaling met filosofische
introductie van G. Klima, New Haven & London: Yale University Press, 2001,
tractaat 6, p. 393; Hispanus, Tractatus, tractaat 5.