De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

130 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
Differentia: vanuit de materiële oorzaak
p. 84, r. 8, A formali. Caesarius’ voorbeeld van een argumentatie vanuit de
formele oorzaak:
(19) Daedalus had in zijn natuurlijke vorm geen vleugels
Dus Daedalus kon niet vliegen
Maximale propositie: elk ding kan slechts zoveel als zijn natuurlijk
vorm toelaat
Differentia: vanuit de formele oorzaak
Bij de argumentaties van de materiële oorzaak en vanuit de formele oorzaak
die Caesarius hier geeft is de functie van de maximale proposities ook, zoals
bij de argumentatie vanuit de werkoorzaak, het rechtvaardigen van de overgang
van de premissen naar de conclusie. Het verschil tussen deze twee en
de argumentatie vanuit de werkoorzaak is echter dat er in de argumentatie
vanuit de werkoorzaak een premisse is die expliciet aangeeft dat we hier te
maken hebben met een relatie van werkoorzaak tot effect (fecit van dezelfde
stam als efficiens in efficiens causa, werkoorzaak), terwijl in de argumentatie
vanuit de materiële oorzaak wordt verzwegen dat ijzer en zwaard in de
relatie staan van materiële oorzaak tot effect en in de argumentatie vanuit
de formele oorzaak dat ‘in de natuurlijke vorm vleugels hebben’ de formele
oorzaak is van vliegen. Maar waarschijnlijk moeten we geen principiële reden
(van Boëthius, van wie deze argumentaties per slot van rekening komen)
van het verschil tussen deze argumentaties zoeken, maar vonden Boëthius
en Caesarius het overbodig de volledige argumentatie te geven.
p. 84, r. 12, A fine. Caesarius’ voorbeeld van een argumentatie vanuit
de doeloorzaak:
(20) Als het goed is gelukkig te zijn, is ook rechtvaardigheid goed
Het doel van rechtvaardigheid is, dat als iemand volgens de rechtvaardigheid
leeft, hij naar geluk wordt gevoerd
Dus rechtvaardigheid is goed
Maximale propositie: waarvan het doel goed is, dat is zelf ook goed
Differentia: vanuit het doel of vanuit de doeloorzaak
In deze argumentatie wordt wel aangegeven dat geluk het doel van rechtvaardigheid
is, maar ontbreekt de premisse die aangeeft dat het antecedens
van de conditionele premisse waar is (die zou moeten luiden dat geluk goed
is). De maximale propositie dient hier, in tegenstelling tot de argumentaties
vanuit de andere soorten oorzaken, om de conditionele premisse te rechtvaardigen.