De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

94 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
De behandeling van de afzonderlijke loci beslaat hoofdstuk 8 tot en met
23. De andere hoofdstukken (1 tot en met 7 en 24) zijn van meer algemene
aard. Hierin komen onder andere aan de orde: het belang en het nut van de
dialectica in strikte zin (voorwoord en hoofdstuk 1); de definitie van locus en
van argument (hoofdstuk 2); de verschillende betekenissen van argument en
het verschil tussen argument en argumentatie (hoofdstuk 3); de definitie van
vraag (quaestio) en het verschil tussen vraag, bewering (enunciatio), propositie
en conclusie (hoofdstuk 4); de definitie van locus als vindplaats van een
argument (sedes argumenti), de verdeling van loci in maximale proposities
en in differentiae van maximale proposities en de verdeling van maximale
proposities in proposities die onderdeel uitmaken van de argumentatie
zelf en proposities die van buiten kracht verschaffen aan een argumentatie
(hoofdstuk 5); de vraag wat een locus als maximale propositie is en
wat als differentia van een maximale propositie (hoofdstuk 6); de verdeling
van differentiae van maximale proposities in intrinsieke, extrinsieke en intermediaire
differentiae (hoofdstuk 7) en het verschil tussen een dialectische
aantoning (dialectica probatio) en een bewijs (demonstratio) (hoofdstuk 24).
In 4.3 zagen we dat in middeleeuwse handboeken over logica het topicagedeelte
vaak gebaseerd is op boek 2 van De differentiis topicis van Boëthius.
Ook Caesarius neemt de Themistiaans-Boëthiaanse lijst met loci als uitgangspunt
en raamwerk voor zijn eigen tractaat. Uit het overzicht dat als
Bijlage B in deze studie is opgenomen, waarin de loci van Caesarius tegenover
de loci van Boëthius uit boek 2 van De differentiis topicis worden
geplaatst, blijkt dat Caesarius hierbij Boëthius’ bewoordingen vaak letterlijk
overneemt.
Op een aantal kleine verschillen na, waar ik op in zal gaan bij de bespreking
van de afzondelijke hoofdstukken, is Caesarius’ lijst letterlijk overgenomen
uit Boëthius’ De differentiis topicis (in het commentaar in hoofdstuk
3 steeds afgekort tot DDT) boek 2. Caesarius blijft hier dichter bij de tekst
van Boëthius dan een scholasticus als Petrus Hispanus doet. De laatstgenoemde
neemt wel globaal de indeling van Boëthius over, maar niet diens
woordkeuze. 2 De overeenkomsten tussen Caesarius en Boëthius zijn zo groot
dat we wel mogen aannemen dat Caesarius Boëthius’ De topicis differentiis
zelf heeft gelezen en niet via een ander handboek kennis heeft genomen van
de inhoud.
Op Caesarius’ lijst met loci vinden we geen invloed van Agricola’s De
inventione dialectica. 3 De opmerking van Erich Meuthen dat Caesarius het
door Agricola ontwikkelde systeem verder uitbreidt met nieuwe onderverdelingen
is dan ook absoluut onzin. 4 Als Caesarius’ lijst uitgebreider is
2 Zie voor een vergelijking van de lijst met loci van Petrus Hispanus met de lijst van
Boëthius, Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, pp. 46-54.
3 Zie Mack, Renaissance Argument, pp. 146-147, voor een overzicht van Agricola’s loci.
4 Meuthen, ‘Köln’, p. 114.