De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 113
we de argumentatie:
(5) Een mossel is een bezielde substantie die in staat is waar te nemen
Dus een mossel is een dier
De premisse dat een dier een ‘bezielde substantie die in staat is waar te
nemen’ is wordt niet gegeven.
De locus als differentia is dus gehaald uit of ontleed aan één van de termen
die in de vraag al genoemd waren: in dit geval het subject ‘dier’. De
locus wordt genoemd ‘vanuit de definitie’ omdat de derde term zich tot het
subject verhoudt als definitie tot gedefinieerde.
p. 80, r. 15, scrupulus. Dat een mossel een dier is kon voordat de
argumentatie was opgesteld betwijfeld worden (dubitari poterat). De moeilijkheid
was namelijk dat mosselen geen ander zintuig hadden dan voor eten
en gevaar, dat wil zeggen de zintuigen smaak en tast, en men niet wist of
het dan wel een dier was. Voor deze opvatting over mosselen verwijst Caesarius
naar Aristoteles en Plinius. Bij Aristoteles heb ik geen passage van
deze strekking kunnen vinden. De opmerking van Caesarius vinden we wel
terug in Plinius maior, Naturalis historia, IX, 90.2: “Het ontbreekt mosselen
aan zicht en aan elk ander zintuig dan voor voedsel en voor gevaar”
(Carent conchae visu omnique sensu alio quam cibi et periculi). Nu heeft
volgens Caesarius de derde term (‘bezielde substantie die in staat is waar te
nemen’) deze moeilijkheid opgelost en de twijfel weggenomen: een mossel
is een ‘bezielde substantie die in staat is waar te nemen’ (blijkbaar is het
hebben van twee zintuigen genoeg deze kwalificatie te krijgen) en dus een
mossel is een dier. Deze derde term is het bewijs (probatio) en het argument
van de argumentatie.
p. 80, r. 19, maxima superveniens propositio. Vervolgens neemt de
maximale propositie, die luidt “waarover de definitie niet wordt geprediceerd,
daarover wordt het gedefinieerde ook niet geprediceerd”, de laatste
twijfel weg voor het geval iemand mocht twijfelen wat de verhouding is van
de definitie tot het gedefinieerde. Het lijkt erop dat de maximale propositie
hier door Caesarius niet als premisse van de argumentatie is gebruikt,
maar van buiten af de argumentatie kracht verleent (zie het onderscheid in
hoofdstuk 5).
We zien hier dat bij het zoeken naar argumenten de belangrijkste rol
is weggelegd voor de differentiae. Pas wanneer een geschikte derde term is
gevonden met behulp van de differentiae is er een functie voor de maximale
proposities. Hun rol is niet zo zeer het vinden van een argument als wel het
confirmeren van de argumentatie. We zagen dit ook al bij Boëthius (4.2).