De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

2.2 Humanisme en dialectiek 21
tussen Caesarius en Erasmus. Caesarius spreekt, in zijn eerste brief aan
Erasmus, zijn afkeer uit van de ‘absurde monsters’ (absurda monstra)
die de wetenschap gedurende de afgelopen 800 jaar of nog langer heeft
voortgebracht en hij prijst Erasmus dat deze de studie van de goede
letteren weer in het licht plaatst. 7 In een brief van Erasmus aan Caesarius
gebruikt deze een andere bij humanisten geliefde uitdrukking om
de scholastieke wereld te typeren: ‘barbarij’ (barbaries). 8
Ook de herinvoering van het Grieks in het onderwijs is een thema in
de correspondentie tussen deze twee humanisten. In de brief aan Caesarius
die het voorwoord wordt van Erasmus’ vertaling van het eerste
boek van Theodoor Gaza’s Griekse grammatica, prijst Erasmus hun
generatie gelukkig omdat daarin het Grieks weer tot leven komt. 9 Hij
verwacht dat zoals met de verwaarlozing van het Grieks een ondergang
van alle goede studies gepaard ging, zo met de wedergeboorte van het
Grieks ook deze studies weer opnieuw tot bloei zullen komen.
In een andere brief vertelt Caesarius aan Erasmus dat theologen
die eerst de waarde van een goede opleiding in Grieks en Latijn niet
inzagen nu bijdraaien, maar zelf nog steeds niet de moeite nemen om
deze talen goed te leren, enerzijds tegengehouden door schaamte om
weer een schooljongen te worden, anderzijds ‘omdat ze volledig in beslag
geworden door hun eigen onzinnigheden, waarover ze vele boeken
hebben, zodat ze hiervoor absoluut geen tijd kunnen vrijmaken.’ 10
2.2 Humanisme en dialectiek
2.2.1 Vroege humanisten
Al bij Petrarca, bij wie men het humanisme traditioneel laat beginnen,
is er een afkeer van het vak logica of dialectiek zoals dat in zijn tijd
beoefend werd. 11 Petrarca geeft toe dat logica als propedeutisch vak
noodzakelijk is voor een goede opleiding, maar hij heeft een afkeer van
logici die hun vak als een doel op zichzelf beschouwen in plaats van als
een middel naar een hoger doel. Hij bekritiseert de professionele logicus
die zich zijn hele leven bezighoudt met haarkloverijen en spitsvondigheden,
en de centrale positie die het vak inneemt in het universitaire
7 Erasmus, Opus Epistularum [Allen], brief 374, band 2, p. 173.
8 Erasmus, Opus Epistularum [Allen], brief 808, band 3, p. 262.
9 Erasmus, Opus Epistularum [Allen], brief 428, band 2, p. 265-266.
10 Erasmus, Opus Epistularum [Allen], brief 610, band 3, pp. 24-25.
11 L. Jardine, ‘Humanistic Logic’, in: E. Kessler & Q. Skinner C. B. Schmitt (red.),
The Cambridge History of Renaissance Philosophy, Cambridge & New York: Cambridge
University Press, 1988, pp. 176-178; E. J. Ashworth, Language and Logic in the Post-
Medieval Period, Dordrecht: Reidel, 1974, p. 9.