De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 119
is de invoering van een dubbele interpretatie, zoals sommige mensen doen,
overbodig. Hij richt zich hier waarschijnlijk tegen Petrus Hispanus en Johannes
Buridanus die inderdaad zeggen dat er twee soorten interpretatie zijn.
Petrus Hispanus: “Er zijn twee soorten interpretatie. De ene is die niet
uitwisselbaar is, zoals ‘laedens pedem’ de interpretatie is van wat ik ‘lapis’
noem. De ander is uitwisselbaar, zoals ‘amator sapientiae’ de interpretatie
is van wat ik ‘philosophus’ noem. En op deze laatste manier wordt ‘interpretatie’
hier genomen.” (Interpretatio est duplex. Quedam enim est que non
convertitur, ut ‘ledens pedem’ est interpretatio huius quod dico ‘lapis’. Alia
autem est que convertitur, ut ‘amator sapientie’ est interpretatio huius quod
dico ‘philosophus’. Et hoc modo sumitur hic ‘interpretatio’). 30 Buridanus
legt deze passage uit: de interpretatie van ‘lapis’ als ‘laedens pedem’ speelde
alleen een rol bij de impositio, toen een naam voor het ding ‘steen’ moest
worden bedacht. Toen is er gekozen voor het woord ‘lapis’ omdat een steen
soms de voet pijn doet. ‘lapis’ en ‘pedem laedens’ zijn echter geen uitwisselbare
termen. Dat is wel het geval bij de tweede soort van interpretatie,
die van ‘philosophus’ als ‘amator sapientiae’. 31
Caesarius vindt deze indeling in soorten overbodig. Het interpretandum
en de interpretatio hoeven niet uitwisselbaar (convertibilis) te zijn, zolang
de interpretatie maar toekomt aan wat als eerste die naam kreeg. Caesarius
spreekt zichzelf hier tegen: de etymologie van ‘caelum’ als ‘caelatum’ keurde
hij juist af omdat deze twee termen niet uitwisselbaar zijn.
p. 81, r. 29, varie. Caesarius beschrijft hier op welke manieren we
kunnen variëren in argumentaties met deze loci. Hij noemt drie manieren:
1. Eenzelfde term kan als subject of als predicaat worden gebruikt zoals
in ‘een mossel is een bezielde substantie die in staat is waar te nemen’
(waarin ‘bezielde substantie die in staat is waar te nemen’ wordt geprediceerd
van ‘mossel’) versus ‘een bezielde substantie die in staat is
waar te nemen is een mossel’ (waarin ‘mossel’ wordt geprediceerd van
‘bezielde substantie die in staat is waar te nemen’).
2. Een argumentatie kan constructief of destructief zijn. Zo is de argumentatie
met de conclusie dat filosofie nagestreefd moet worden (eerder
in dit hoofdstuk) een constructieve argumentatie omdat in de conclusie
het predicaat wordt bevestigd van het subject. Een andere argumentatie
uit dit hoofdstuk, de argumentatie voor de conclusie dat witheid
geen substantie is, is juist destructief omdat in de conclusie het predicaat
wordt ontkend van het subject. Boëthius spreekt nergens over
dit onderscheid. In de Middeleeuwen maakt men dit onderscheid wel
vaak, in navolging van Aristoteles.
30 Hispanus, Tractatus [De Rijk], p. 62.
31 Buridanus, Summulae [Klima], pp. 414-415.