De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

110 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9
eerste clausule van de samengestelde zin. 26 Wanneer twee maximale proposities
hetzelfde woord als het centrale woord van de eerste clausule hebben,
behoren ze dus tot dezelfde differentia. Op deze manier moeten we ook
deze opmerking van Caesarius begrijpen: “Aangezien door deze [term] een
maximale propositie waarin deze wordt geplaatst verschilt van een maximale
propositie waarin dezelfde term of überhaupt niet wordt geplaatst of, als die
wordt geplaatst, toch geen argument verschaft om een onzekere zaak geloofwaardig
mee te maken.” (Siquidem per hunc iam maxima propositio, in qua
ipse ponitur, ab ea differt maxima, in qua idem terminus, vel non ponitur
omnino, vel si ponitur, non tamen quia argumentum praestet ad fidem rei
dubiae faciendam). Als voorbeeld zegt Caesarius dat de maximale propositie
“Waaraan het gedefinieerde niet toekomt, daaraan komt de definitie ook
niet toe” in differentia verschilt van de maximale propositie “Waaraan de
definitie niet toekomt, daaraan komt het gedefinieerde ook niet toe” omdat
in beide dan wel dezelfde term ‘definitie’ voorkomt, maar alleen in het tweede
geval vanuit deze term een argument gehaald wordt. De differentia van
de eerste maximale propositie is ‘vanuit het gedefinieerde’ (a definito), van
de tweede ‘vanuit de definitie’ (a definitione).
p. 79, r. 18, Boetius. Volgens Caesarius zegt Boëthius dat de differentiae
van de maximale proposities zo zijn genoemd omdat het door deze is dat de
zeer vele maximale proposities onderling kunnen worden onderscheiden en
een naam krijgen naar de termen waaruit ze zijn samengesteld. Een letterlijk
citaat is dit niet; Caesarius zegt zelf ook al dat hij ‘ongeveer dezelfde woorden’
(his prope verbis) als Boëthius gebruikt. Waarschijnlijk doelt Caesarius
op DDT 1186A10-13: “Aangezien er zeer veel proposities zijn die maximale
proposities worden genoemd, en deze onderling verschillend zijn, noemen
we ook al die differentiae waarmee ze zich onderling onderscheiden ‘loci’.”
(Cum enim sint plurimae propositiones quae maximae vocantur, haeque sint
inter se dissimiles, quibuscunque differentiis inter se discrepant, eas omnes
locos vocamus.”) De differentiae fungeren dus als een soort labels om de
zeer grote groep van maximale proposities in te delen.
Voor een uitgebreide bespreking van Boëthius’ opvatting van maximale
proposities en hun differentiae zie 4.2. Het is ondertussen wel duidelijk dat
Caesarius zeer veel uit Boëthius heeft overgenomen en het is wel heel waarschijnlijk
dat hij hem zelf heeft gelezen. Omdat dit tractaat voor een zeer
groot gedeelte bestaat uit citaten, vooral uit Boëthius, is het moeilijk om
iets te zeggen over Caesarius’ eigen opvatting van de topica. Caesarius wekt
niet de indruk de dialectische vraagstukken echt zelf te overdenken.
p. 79, r. 25, Praeterea. “Bovendien, als de maximale proposities de loci
26 Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, p. 64. Zie ook mijn bespreking van de
topica bij Boëthius hierboven in 4.2.