De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

72 Hoofdstuk 4. De topica voor Caesarius
zicht komen welk gegeven er in ieder ding zit dat aannemelijk is
en past bij de doelstelling van ons betoog. 46
De loci fungeren bij Agricola dus als tekens (signa) die ons helpen bij de
inventarisatie van de gegevens van een object en zo ook helpen bij het vinden
van argumenten.
Agricola geeft nauwgezette instructies hoe een student zich moet trainen
in het gebruik van loci. Ten eerste is het noodzakelijk om de lijst met loci en
hun beschrijving zoals hij die geeft in boek 1 herhaaldelijk te lezen om gedetailleerde
kennis van de loci te krijgen. Vervolgens moet hij zich trainen in
topische beschrijving en dialectische lezing. Topische beschrijving houdt in
dat de student een object neemt en dit voert langs alle loci. 47 Elke locus past
hij toe op zijn object. Zo levert de locus geslacht toegepast op het object filosoof
als resultaat man. De topische beschrijving die op deze manier wordt
verkregen is een georganiseerde verkenning van de aard van het object. Ze
verschaft mogelijke beginpunten voor argumenten. Dit gaat op de volgende
manier: stel dat de vraag is of een filosoof een echtgenote moet hebben. Er
wordt dan een topische beschrijving gemaakt van filosoof en een van echtgenote.
Vervolgens worden de topische beschrijvingen van beiden vergeleken.
Wanneer er elementen zijn die in beide beschrijvingen voorkomen kunnen
deze fungeren als verbindende elementen in de argumentatie.
Onder dialectische lezing verstaat Agricola het bestuderen van de argumentaties
bij ‘de beste auteurs’. Soms zijn deze argumentaties expliciet,
maar vaak moet de argumentatieve structuur worden gereconstrueerd. Vervolgens
moet de topische relatie van het argument worden herkend. Hierdoor
krijgt de student meer inzicht in de loci en het gebruik ervan. Agricola illustreert
deze oefening met nauw uitgewerkte analyses van de argumentaties
van klassieke auteurs. 48 De voorbeelden die hij bespreekt komen hoofdzakelijk
van Cicero, Vergilius, Terentius en Lucanus.
Na deze training in topische beschrijving en dialectische lezing is de student
in staat om zelf argumenten te bedenken, niet alleen als oefening op de
universiteit, maar in elke situatie van het leven.
De lijst met loci die Agricola geeft wijkt sterk af van de traditionele Themistiaans-
Boëthiaanse lijst. Het grootste verschil is dat Agricola de retorische en dialectische
loci samen in één systeen plaatst. Maar niet alleen de lijst met
loci, ook de wijze waarop Agricola de afzonderlijke loci bespreekt verschilt
sterk van die van zijn voorgangers. Een opvallend verschil ten opzichte van
46
Vertaling van Marc van der Poel in Agricola, Over dialectica, pp. 57. Voor het Latijn
zie Agricola, De inventione dialectica, p. 10.
47
Agricola beschrijft deze werkwijze inclusief voorbeelden uitgebreid in Agricola, De
inventione dialectica, pp. 404-425.
48
Agricola, De inventione dialectica, pp. 386-403. Zie Mack, Renaissance Argument,
pp. 239-243.