De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

More documents

Recommendations

Info

140 Hoofdstuk 6. Commentaar op tractaat 9 uit boek 3 van Boëthius’ DDT (1199C6-11), waar, zoals we al eerder hebben gezien, de Ciceroniaanse lijst met loci wordt gegeven. Hoofdstuk 17: Over de locus ‘vanuit de analogie’ p. 88, r. 14, Confinis. De locus ‘vanuit de analogie’ (a proportione) is volgens Caesarius verwant met de vorige twee loci, ‘vanuit de gelijke’ en ‘vanuit de even grote’: “Want, zoals bij gelijkheid een ding met een ding wordt vergeleken op kwaliteit, en bij even-groot-zijn op kwantiteit, zo wordt bij een analogie een verhouding (habitudo) vergeleken met een verhouding. Een analogie is dus een vergelijking van verhouding.” Dus bij gelijke en even grote komt een ding overeen met een ander ding in een bepaald opzicht; bij analogie komt de verhouding tussen twee dingen overeen met de verhouding tussen twee andere dingen. p. 88, r. 18, an sorte eligendi sint in civitatibus magistratus. Dit voorbeeld neemt Caesarius over uit Boëthius (DDT 1191A15-4). De vraag is of bestuurders van de samenleving door het lot moeten worden uitgekozen. Het antwoord hierop is ontkennend; als argumentatie hiervoor wordt aangevoerd dat ook stuurmannen van een schip niet door het lot worden aangesteld. De analogie dat een stuurman zich verhoudt tot zijn schip als een bestuurder tot de samenleving laat Caesarius impliciet. De maximale propositie luidt dat voor elke zaak geldt dat wat daar gebeurt, waarschijnlijk ook in het analoge [geval] daaraan gebeurt. Een opvallend verschil is dat Boëthius in deze maximale propositie spreekt van ’noodzakelijk’ in plaats van ‘waarschijnlijk’ (DDT 1191B9-10: “quod in unaquaque re evenit, id in ejus proportionali evenire necesse est”). Hoewel Boëthius na dit voorbeeld verder gaat met de volgende locus, bespreekt Caesarius nog enkele andere gevallen van analogie. p. 88, r. 22, Aristoteles. Waarschijnlijk doelt Caesarius hier op Ethica Nicomacheia, I.13, 1102a18-22, waar Aristoteles de vergelijking maakt dat zoals iemand die een oogziekte wil behandelen iets moet weten van het lichaam, zo een staatsman, die van zijn burgers goede mensen moet maken, niet alleen in voortreffelijkheid onderlegd moet zijn, maar in de hele ziel. En omdat van de ziel (anima) de geest (mens) het deel is waar de voortreffelijkheid ligt die specifiek eigen is aan mensen, zoals Aristoteles verderop in de tekst zegt, heeft Caesarius, die de tekst misschien niet voor zich had liggen en uit zijn geheugen moest putten, deze passage bij Aristoteles weergegeven als: “Zoals het oog in het hoofd is, zo is de geest in de ziel”. p. 88, r. 24, iudicibus. Deze locus is bijzonder geschikt in de rechtspraak en handel, zegt Caesarius. Want in de rechtspraak geldt: zoals een misdrijf
6.2 Een commentaar op de afzonderlijke hoofdstukken 141 zich verhoudt tot een ander misdrijf, zo verhoudt ook de straf voor het eerste misdrijf zich tot de straf voor het tweede misdrijf (ut delictum ad delictum, ita poena ad poenam). En in de handel: zoals arbeid zich verhoudt tot arbeid, zo verhoudt ook het loon voor de eerste arbeid zich tot het loon voor de tweede (ut operatio ad operationem, ita merces ad mercedem); en: zoals een verdienste zich verhoudt tot een andere verdienste, zo verhoudt ook de beloning voor de eerste verdienste zich tot de beloning voor de tweede (ut meritum ad meritum, ita praemium ad praemium). Hoofdstuk 18: ‘Vanuit het grotere’ en ‘vanuit het kleinere’ p. 88, r. 29, Maius. Caesarius legt eerst uit wat hij bedoelt met ‘groter’ en met ‘kleiner’. Groter is wat een grotere waarschijnlijkheid heeft en kleiner is wat een kleinere waarschijnlijkheid heeft. Boëthius legt niet uit in welke betekenis hij de termen ‘groter’ en ‘kleiner’ opvat. p. 88, r. 31, rex. Caesarius’ voorbeelden van argumentatie ‘vanuit het grotere’: (30) Een koning kan de burcht of stad niet innemen Dus kan een soldaat de burcht of stad helemaal niet innemen (31) Het is niet toegestaan aan Herodes de vrouw van een vreemde man te bezitten Dus is het aan Herodes helemaal niet toegestaan om de vrouw van zijn broer te bezitten Bij beide is de differentia ‘vanuit het grotere’ en de maximale propositie ‘als dat wat meer het geval lijkt te zijn niet zo is, zal ook dat wat minder het geval lijkt te zijn, niet zo zijn.’ In het eerste voorbeeld is het dus waarschijnlijker dat een koning de stad in kan nemen dan dat een soldaat dat kan; in het tweede voorbeeld is het waarschijnlijker dat Herodes de vrouw van een vreemde man mag bezitten dan de vrouw van zijn broer. Dit laatste voorbeeld komt uit het Evangelie (volgens Mattheus 14.4; volgens Marcus 6.18). p. 88, r. 36, gregarius miles. Caesarius’ voorbeelden van argumentatie ‘vanuit het kleinere’: (32) Een gewoon soldaat kan de burcht of stad innemen Dus kan een keizer de burcht of stad helemaal innemen
Page 1:
De Dialectica van Johannes Caesariu
Page 4 and 5:
4 Inhoudsopgave 3.5 Verwijzingen .
Page 6 and 7:
6 Dank
Page 8 and 9:
8 Inleiding
Page 11 and 12:
Hoofdstuk 1 Johannes Caesarius 1.1
Page 13 and 14:
1.2 Contacten 13 op 15 december 155
Page 15 and 16:
1.2 Contacten 15 aan Gratius of dez
Page 17 and 18:
1.3 Werk en betekenis 17 De werken
Page 19 and 20:
Hoofdstuk 2 Humanisme en Dialectiek
Page 21 and 22:
2.2 Humanisme en dialectiek 21 tuss
Page 23 and 24:
2.2 Humanisme en dialectiek 23 de t
Page 25 and 26:
2.3 Andere stromingen in de dialect
Page 27 and 28:
2.4 Humanistische dialectiekleerboe
Page 29 and 30:
Hoofdstuk 3 Caesarius’ Dialectica
Page 31 and 32:
3.1 Titelblad en opdracht 31 zijn o
Page 33 and 34:
3.2 Het voorwoord 33 ze haar eigen
Page 35 and 36:
3.3 Barbaarse sofisten 35 (antieke)
Page 37 and 38:
3.4 De opzet van de Dialectica 37 d
Page 39 and 40:
3.4 De opzet van de Dialectica 39 v
Page 41 and 42:
3.5 Verwijzingen 41 auteur noemt. O
Page 43 and 44:
3.5 Verwijzingen 43 Petrus Hispanus
Page 45 and 46:
3.6 Grieks 45 Daarom hebben wij gez
Page 47 and 48:
3.7 Populariteit 47 Legenda: Au = A
Page 49 and 50:
3.7 Populariteit 49 Agricola’s De
Page 51 and 52:
3.7 Populariteit 51 gegeven. 74 Dit
Page 53:
Deel II Tractaat 9: De locis dialec
Page 57 and 58:
Hoofdstuk 4 De topica voor Caesariu
Page 59 and 60:
4.1 Aristoteles 59 is vanzelf duide
Page 61 and 62:
4.1 Aristoteles 61 Als de soort een
Page 63 and 64:
4.2 Boëthius 63 een algemene intro
Page 65 and 66:
4.2 Boëthius 65 Maar deze argument
Page 67 and 68:
4.3 Middeleeuwen 67 ligt zijn de ma
Page 69 and 70:
4.3 Middeleeuwen 69 deleeuwen. Het
Page 71 and 72:
4.4 Agricola 71 say’. 44 . Het gr
Page 73 and 74:
4.4 Agricola 73 Boëthius en de sch
Page 75 and 76:
Hoofdstuk 5 De tekst van tractaat 9
Page 77 and 78:
Caput 3: De multiplici argumenti si
Page 79 and 80:
Caput 6: Quid sit locus maxima et q
Page 81 and 82:
descriptio, nec descriptum. Praeter
Page 83 and 84:
Caput 10: De aliis quibusdam modis
Page 85 and 86:
Vilius argentum est auro. Hinc etia
Page 87 and 88:
in unaquaque artium penitus eruditi
Page 89 and 90: persequi ac demum ultimo afficere s
Page 91 and 92: Similiter et qui a divisione locus
Page 93 and 94: Hoofdstuk 6 Commentaar op tractaat
Page 95 and 96: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 139: 6.2 Een commentaar op de afzonderli
Page 153 and 154: 6.3 Conclusie 153 termediate betwee
Page 155 and 156: 6.3 Conclusie 155 Te pas en te onpa
Page 157 and 158: Bijlage A Tractaten en capita van C
Page 159 and 160: Tractaten en capita van Caesarius
Page 167 and 168: Bijlage B Overzicht van de loci van
Page 169 and 170: Overzicht van de loci van Caesarius
Page 177 and 178: Bibliografie Agricola, R., De inven
Page 179 and 180: Bibliografie 179 Hutten, U. von, Ep
Page 181: Bibliografie 181 Risse, W., Die Log
show all

De Dialectica van Johannes Caesarius (ca. 1468 – 1550)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?