22.05.2013 Views

U S M F L P u bblicazion i della Facoltà di Lettere e Filosofia La ...

U S M F L P u bblicazion i della Facoltà di Lettere e Filosofia La ...

U S M F L P u bblicazion i della Facoltà di Lettere e Filosofia La ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

86 CAPITOLO 2<br />

Non richiedono particolari osservazioni, in questa sede, « affectus »-<br />

come la « perspicuitas », il « cultus » (« cultus est amputatio abster-<br />

sione sor<strong>di</strong>um, ex quo fit nitor », p. 184), la « proprietas » (« nativa vis<br />

significan<strong>di</strong> » che non esclude l'uso <strong>di</strong> metafore), la « numerositas »<br />

(«,numerus est anima poeseos », p. 185), la « plenitudo » (« plenum est<br />

<strong>di</strong>cen<strong>di</strong> genus omne, cum nihil desit quod desideres, nihil redundat »),.<br />

lo stesso « floridum » (ma si noti che il termine è usato in accezione<br />

<strong>di</strong>versa e più generica rispetto a quello che designava lo stile mezzano:<br />

in<strong>di</strong>ca infatti un <strong>di</strong>scorso pure « plenum, sed cui addat aliquid, quod,<br />

sine iactura deduci queat », p. 185), l'« incitatio » (che è la gorgòtes,<br />

slancio, veemenza con possibilità <strong>di</strong> confusione con l'« affectus proprius »•<br />

<strong>della</strong> « vehementia »), la « puritas » (assenza <strong>di</strong> ornamenti, quasi « nu<strong>di</strong>-<br />

tas », possibile anche nello stile alto, come nel caso del virgiliano « Urbs<br />

antiqua fuit [...] », quin<strong>di</strong> <strong>di</strong>stinta dalla « simplicitas » che « rem ponit<br />

sine causa, sine circumstantiis »), l'« acumen », l'« acre » e altri ancora.<br />

Più interessante è osservare l'esatto campo semantico e retorico <strong>di</strong> ter­<br />

mini importanti nella <strong>di</strong>scussione stilistica rinascimentale come « venu-<br />

stas », « mollitia » e « suavitas ». « Venustas » invece <strong>di</strong> designare uno-<br />

stile preciso come il « kàllos » ermogeniano (o « pulchritudo » o « bel­<br />

lezza »), in<strong>di</strong>ca più genericamente una « virtus » — è il caso <strong>di</strong> <strong>di</strong>r così<br />

— che con <strong>di</strong>verse fattezze deve comparire in ogni stile (« hanc quoque<br />

oportet esse perpetuam »): la « venustas », grazia, finezza, bellezza del'<br />

<strong>di</strong>scorso, « est quasi nativa infimo, artificiosa altiloquo, temperata ex<br />

arte mo<strong>di</strong>ca nativaque me<strong>di</strong>ocri characteri », osserva lo Scaligero (p.<br />

184). <strong>La</strong> « suavitas », che, opposta a « gravitas », ha una densa e <strong>di</strong>­<br />

versa storia da Cicerone al Bembo (la « piacevolezza »),<br />

est alia a venustate. Ad<strong>di</strong>t enim decori ac pulchritu<strong>di</strong>ni Suavitas: quoties venu-<br />

stum vultum delicata omnia commendane Est igitur suavis oratio, quae allicit<br />

au<strong>di</strong>torem ad legendum vel invitum [...]. Venustas igitur est decor ipsius compo-<br />

sitionis, quemadmodum supra <strong>di</strong>cebamus. Suavitas autem Venustatis species deli­<br />

cata. Tota Aeneis venusta est, suavis non tota. Venustati adversatur turpitudo,,<br />

Suavitad Asperitas. DifEert autem a mollitia, quod molle carmen etiam parum<br />

venustum esse potest (p. 186).<br />

E a proposito <strong>della</strong> « mollitia » (facilità, dolce scorrevolezza) « molle est,<br />

quod tam ce<strong>di</strong>t auribus, quam quaerit aures cedere sibi. Itaque facile-<br />

haeret animus, & facile admittit » (p. 185). Ma soprattutto importa<br />

notare l'opposizione « suavitas » / « asperitas », in parte sostitutiva del-

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!