Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

missen. Aldus kan men vermoeden hoeveel christelijk leven het gewone, ongeletterde volk opdeed uit
deze onvoltogen pastorale ambtsvervulling.
Dood en hiernamaals stonden centraal in hun geloofsbeleving en zij vatten de godsdienstpraktijken
(missen, sacramenten, getijden, gebeden, aflaten, processies en bedevaarten) voornamelijk op als
een waarborg voor het eeuwig leven. Vandaar dat ook steeds nieuwe jaargetijden gesticht werden. Uit
Weelde is een uniek document bewaard, begonnen in de XIVe eeuw en besloten in de XVIe eeuw: nl.
een obituarium waarin jaar na jaar de jaargetijden en gedachtenissen staan opgetekend. Het werd
integraal uitgegeven door Pater De Meyer. Niet alleen reageerde de protestantse hervorming die
uitging van Luther en de andere reformatoren tegen de magische godsdienstbeleving van de late
Middeleeuwen. Ook de katholieke hervorming was een reactie. In de Nederlanden werd ze niet alleen
ingeleid door de doorvoering van de besluiten van het Concilie van Trente (1545-1563), maar ook
door de oprichting van nieuwe bisdommen (1559). Weelde kwam aldus te behoren tot het bisdom
Antwerpen. Aanvankelijk ressorteerde het onder de dekenij Breda, maar toen bij het begin van het
Twaalfjarig Bestand (1609-1621) de dekenij Breda werd beperkt tot het staatsgebied en de nieuwe
dekenij Hoogstraten werd opgericht, kwam het onder deze laatste. Tijdens het dekenaat van
Hoogstraten werden nieuwe reglementen betreffende het offeren uitgeschreven. Het schijnt wel dat
oude tradities aan het verdwijnen waren, vermits op 2 juni 1767 E.H.De Vos, landdeken van
Hoogstraten en pastoor van Meer, verklaarde dat, naar oud gebruik, de parochianen op allerzielendag
hun offer op het altaar legden en dat elke parochiaan in de paastijd een stuiver moest offeren. Na
Trente werd de pastoraal veel krachtdadiger ter hand genomen. De bevolking werd veel sterker dan
tevoren doordrongen van de christelijke leer en moraal. Zoals elders was het ook in Weelde de taak
van de pastoor in de hoogmis te preken, terwijl de kapelaan in de vroegmis catechismusonderricht
moest geven. Vermoedelijk gaf ook de kapelaan het catechismusonderricht aan de jeugd, 's zondags
na het ontbijt of voor of na het lof. Daar bovendien vanaf de XVIIe eeuw de kinderen steeds
regelmatiger schoolliepen, werd de godsdienstige vorming van de leken nu veel beter verzekerd dan
in de eeuwen daarvoor. De priesters voerden ook een felle aktie voor de zedelijke verheffing van het
volk. Bijvoorbeeld probeerden zij gemengde bijeenkomsten van de jeugd te verhinderen, maar deken
Hieronymus Van Diependael zag zich bij zijn jaarlijks bezoek aan de parochie op 1 mei 1694 (hij was
speciaal op deze dag gekomen, omdat 1 mei een volksfeest was) verplicht een felle preek af te steken
tegen deze zogenaamde "labbayen", gemengde benden jongeren. In 1756-1760 moest deken De Vos
het grote schandaal aanklagen dat er op het kerkhof twee taveernen stonden (wel degelijk op het
kerkhof, want er was geen haag of muur)! Deze klachten getuigen echter eerder van de hoge eisen
van de clerus na het Concilie van Trente dan van eigenlijk zedelijk verval van de bevolking.
De inspanningen van de clerus hebben alleszins geresulteerd in een beter geordend kerkelijk leven
van de leken. Op zon- en feestdagen waren er in Weelde twee gelegenheden tot mishoren: de
vroegmis van de kapelaan (waarschijnlijk in de kapel, hoewel er op bepaalde ogenblikken daarover
moeilijkheden zijn geweest) en de hoogmis van de pastoor. Praktisch iedereen hield zijn pasen
(ongeveer 650 op het einde van de XVIIe eeuw wat neerkomt op de ganse bevolking boven de eerste
communie-leeftijd). Behalve in de verplichte godsdienstoefeningen (mishoren, paascommunie,
jaarlijkse biecht) zocht de vroomheid van het volk vooral uiting in broederschappen en
heiligenverering. Zo werd in 1652 de Broederschap van de H.Rozenkrans te Weelde gesticht. De
pastoor noteerde: "Item anno 1652 heeft Cornelia Van den Nieuwenhuysen met Maria Van
Haessenbergh van Montfort omgegaen om te maecken een Roosenkrans voor Ons Lieve Vrouwe
ende heeft mij overgelevert het gelt". En: "Anno 1652 op den feestdach onser Liever Vrouwen Visitatie
is alhier in onse kercke ingestelt het H.Roosenkranskens. Dus om te besorghen een behoorlijcke vaen
tselve broederschap ben ick gegaen naer Antwerpen ende mits ick aldaer geen kennis en hadde heeft
mij den Eerwaerdighe Heer Pastoor van Baerle geadresseert aen Jouffr. Sweerts, de welcke met mij
is gegaen naer den vaenmaecker Verschueren genaemt ende sijn met hem geaccordeert over de
vaen die in onse kercke is ende alle feestdaghen gebruycken te maecken te schilderen ende te
vergulden voor XXXX gl."
St.-Christoffel werd in Weelde bijzonder vereerd: er zouden in 1657, 1667, 1681 en 1691 aan hem
genezingen te danken zijn geweest van zieken en gebrekkigen die van elders naar Weelde op
bedevaart kwamen. Aldus in een akte van 3 december 1681, waarin de genezing van Adriaen
Franssen van Wechelderzande wordt aangehaald. Hij legde voor schout en schepenen onder eed de
verklaring af van zijn wonderbare genezing van kreupelheid door Sint-Christoffel, na de belofte van
een bedevaart naar Weelde. Op 16 augustus 1657 genas Michiel Verdonck van Geel (wonende te
Beerse) van kreupelheid. Om dit te bewijzen klom hij op de toren. Op 12 augustus 1691 werd een kind