Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

uit Retie genezen van kreupelheid. Een attest van genezing door Sint-Christoffel vinden wij van 12
september 1667 op naam van Cathelijn Goedelen, vrouw van Dierck Vastelavont uit Retie. De paus
verbond in 1692, 1699, 1730 en 1753 aflaten aan de verering van St.-Christoffel in de kerk of de kapel
van Weelde. St.-Jan-de-Doper trok ook veel volk naar de hem toegewijde kapel. De paus verleende in
1718, 1728 en 1761 aflaten aan de gelovigen die St.-Jan op zijn feestdag in de kapel kwamen
groeten. Aanzienlijke stichtingen gebeurden nog regelmatig tot in de eerste helft van de XVIIIe eeuw.
De bekendste was de fundatie van Jacob Hubert Ketelaars of het "Hospitaal". Deze stichting dateert
uit 1668 en de kerk van Weelde heeft er tot op de dag van vandaag inkomsten van, terwijl er tot
tussen de twee wereldoorlogen missen werden opgedragen tot lafenis van de ziel van de stichter.
Jacobus Hubertus Ketelaars, hoefsmid, overleed te Weelde op 19 juni 1668. Bij testament van 17 mei
1668 liet hij een gedeelte van zijn goederen achter voor een eeuwigdurende fondatie, waarvan de
opbrengst zou dienen voor godsdienstige werken en aalmoezen "aan zijne arme vrinden"
(afstammelingen). De voornaamste inkomsten van de fundatie "Het Hospitaal" bestonden uit renten en
uit de huur van een huis, genaamd "Het Hospitaal", gelegen in het Laar. In 1900 werd dit gebouw
afgebroken en werd op dezelfde plaats een nieuw huis gebouwd, dat toen door slager Carolus
Cabanier werd gehuurd. De fondatie werd bestuurd door een aangestelde rentmeester of door de
pastoor en onderpastoor van Weelde. Er werd dikwijls getwist over de keuze van de rentmeester. Op
1 januari 1885 werd Cornelius Van Dommelen, later burgemeester van Weelde, rentmeester van de
fondatie. Hij nam toen deze functie over van pastoor Beerten. Het gebouw kwam in 1926 in handen
van het kerkfabriek die het enkele jaren geleden heeft verkocht.
Vele bezittingen werden bij testament aan de kerk geschonken. Zo staan belangrijke legaten vermeld
in de testamenten van o.a. Margareta, natuurlijke dochter van Jan Wouter van Eel in 1459, van
Gertrudis Reinsens in 1478, van Jan Hendrik Tielmanssoen en Margaretha in 1506, van Ludovicus
van Moere, kapelaan van St.-Walburgis te Antwerpen in 1553, van Jan Buycx, priester in 1554, van
Jan Goswini, kanunnik van Hilvarenbeek in 1583, van Jacob Deens, kapelaan van O.L.Vrouw te
Antwerpen in 1589 en van Maeyken van Paeschen, begijn te Turnhout in 1598. In bange tijden nam
ook de Maria-verering een hoge vlucht bij onze bevolking. Aan mirakuleuze Maria-beelden bleek er te
Weelde geen tekort te bestaan, Pastoor Jan Le Pieme verkocht bijvoorbeeld in 1660 zo'n Mariabeeld
aan Jan Van Laer, kapelmeester van de St.-Theobalduskapel te Turnhout. Het beeld ging voor 15
gulden van de hand en het werd voor de Turnhoutenaars een echte Lieve-Vrouw-Van-Bijstand, want
ze vereerden de Madonna in tijden van krijgsgeweld. Turnhoutenaars beweren dat op de voorspraak
van deze Hemelmoeder de stad op wonderbare wijze van verwoesting gespaard bleef in de oorlogen
van 1789, van 1914-1918 en van 1940-1944.
De invloed van de Franse Revolutie begon zich uit te strekken over ons land toen het anticlericalisme
van de Conventie op zijn hoogtepunt was. Na aanvankelijk gematigdheid betracht te hebben, voerde
het Directoire na de staatsgreep van 1797 een felle anti-kerkelijke politiek, die evolueerde tot een
regelrechte kerkvervolging, toen een verpletterende meerderheid van priesters weigerde de vereiste
eed af te leggen. De kerken van de niet-beëdigde priesters werden gesloten ("besloten tijd"). Naar alle
waarschijnlijkheid dook ook pastoor Huysmans van Weelde onder. Waren in de vorige eeuwen dikwijls
inwoners van Noord-Brabant naar Weelde gekomen om zich te laten vormen, nu trokken
Weeldenaren naar Baarle en andere dorpen op Nederlands grondgebied om hun kinderen te laten
dopen. Door toedoen van assistent Valentinus van Postel en onderpastoor Gerebernus Verstappen
(de latere pastoor van Weelde), werden later de doopakten overgeschreven in de parochieregisters
van Weelde. De toestand werd opnieuw min of meer genormaliseerd door Napoleon, die sinds 1799
aan de macht was en die in 1801 een concordaat met de H.Stoel sloot. Dit concordaat wijzigde de
kerkelijke indelingen. Het bisdom Antwerpen werd opgeheven en het Belgisch gedeelte van zijn
gebied, dus ook Weelde, kwam onder de aartsbisschop van Mechelen. Na tamelijk veelvuldige
veranderingen in de indeling van het bisdom in het begin van de XIXe eeuw, werd in 1837 een
regeling ingevoerd die praktisch ongewijzigd tot Vaticanum II zou behouden blijven. Deze regeling
bracht Weelde onder het dekenaat Turnhout. Tegelijkertijd met de standenprivileges van adel en
geestelijkheid (abdijen) waren door de Franse Revolutie ook de tienden afgeschaft, waardoor de
parochiepriesters hun belangrijkste bron van inkomsten kwijtraakten. In het concordaat van 1801 werd
bepaald dat de staat aan de zielzorgers een wedde zou uitbetalen. Deze regel is nu nog van kracht.
Verloor de pastoor zijn tienden, de St.-Michielskerk kon ook na de Franse Revolutie nog bepaalde
renten en cijnzen behouden. Sommige renten op de Vrijheid en oude gemeenten werden door de
nieuwe bezetter overgenomen. In 1834 werd in Weelde een staat opgemaakt van de personen die
cijnzen of renten aan de kerk verschuldigd waren. Cijnzen konden worden afgekocht voor een bedrag
van 25 maal de jaarlijkse cijns.