Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

Luik onder de naam van Capelle Sancte Marie et Joannis Baptiste. Op dat ogenblik is de kapel als
een volwaardig beneficie gedoteerd. De eerste gekende kapelaans zijn: in 1443 Johannes Danielis en
in 1475 Herman de Eldren. Allebei waren zij afwezig, maar zij waren ontslagen van de boete die
daarop stond, de eerste omdat hij een bloedverwant was van de kanselier van het prinsbisdom Luik
en de tweede omdat hij aartsdiaken van de Famenne was. Omdat er in de registers niet gesproken
wordt van deservitores, priesters, die bij afwezigheid van de bezitter van een beneficie mits een
bepaalde vergoeding diens taken moest vervullen, kan men betwijfelen of er op het einde der
middeleeuwen nog wel voldaan werd aan de intentie van de stichters van de St.-Janskapel, nl. een
regelmatige zondagsmis voor de bewoners van de Straat.
Op 9 februari 1473 werd in de St.-Janskapel een tweede altaar opgericht, nl. dat van O.L.Vrouw. De
inkomsten werden getrokken uit de goederen van 9 of 10 stichters, van wie er verschillende
behoorden tot de familie Everdijs. "Anno 1473, 9 februari is in de capelle van den H.Joannes Bapt. tot
Welde opgeregt een geestelijk-weirelijk beneficie onder de voorspraecke van de glorieuse ende
alderh. maghet Maria, door Ludovicus van Bourbon, bisschop van Luik". Ook de "ooibraak" op het
Geeneinde die het jaar daarvoor onder de voorwaarde van een jaarlijkse rente voor de nieuwe
fundatie in de kapel verkocht was, moest ieder jaar 8 lopen rogge opbrengen voor het altaar van
O.L.Vrouw in de kapel. De last was één mis per week. De bisschop benoemde onmiddellijk een
zekere Walterus tot rector van het altaar. In 1471 gebeurde er ook een fundatie ten voordele van de
kapel. De last van deze fundatie was niet het opdragen van missen, maar het luiden van de Mariaklok,
elke avond. Op de vooravond van Reformatie en Contrareformatie (16e eeuw) bestonden er in de
kapel van St.-Jan twee beneficies: dat van St.-Jan zelf, met in principe als last een zondagsmis en dat
van de H.Maagd met last één mis per week. Doch hoogstwaarschijnlijk werden deze missen niet
opgedragen wegens afwezigheid van de priesters die de beneficies bezaten. De inwoners van de
Straat verloren dus op dat ogenblik wat zij in de 14e eeuw dankzij edelmoedige inspanningen hadden
weten te bekomen: een zondagsmis dicht bij huis.
Men zou kunnen zeggen dat de kapelanie van St.Jan zodoende een beneficie geworden was zoals er
nog wel een vijftal andere bestonden in Weelde. Dat het niet in de parochiekerk, maar in een apart
gebouw was opgericht, maakte niet zoveel uit, want ook de priesters die verbonden waren aan een
altaar in een kapittel- of parochiekerk (dat dan dikwijls in een "zijkapel" van die kerk stond) konden in
de late middeleeuwen tot kapelaan benoemd worden. Doch in Weelde werd de term kapelaan
gereserveerd voor de priester die verbonden was aan het hoofdaltaar van de kapel: dus, aan het
beneficie van St.-Jan. Dit wijst erop dat de mensen van Weelde er toch enig besef van hadden dat het
St.-Jansbeneficie door de oprichters bestemd was om toch iets meer te zijn dan andere beneficies. En
wanneer na het proces dat we hieronder gaan beschrijven het St.-Jansbeneficie met andere
beneficies versmolten werd, zag men in de bezitter van de verenigde beneficies steeds de kapelaan
van St.-Jan. Het St.-Jansbeneficie werd dus ondanks zijn geringe dotatie beschouwd als het
belangrijkste en de mensen zagen het zo dat de andere beneficies als het ware in de St.-
Janskapelanie geincorporeerd werden.
De kapelaan werd onderpastoor
In de 16e en 17e eeuw zien we in vele parochies bij de gelovigen de wens opkomen behalve de
pastoor nog een andere parochiepriester met een pastorale taak te hebben. Deze tweede priester zou
dan de pastoor helpen in de zielzorg en zou kunnen instaan voor een tweede mis 's zondags, zodat
de gelovigen faciliteiten kregen om hun zondagsplicht te vervullen. Zo werd in 1524 te Weelde (maar
in St.-Michiel!) door de kerkfabriek en door de St.-Jorisgilde een beneficie gesticht waaraan
uitdrukkelijk de last van een vroegmis 's zondags verbonden was. De hervorming die uitging van het
Concilie van Trente (1545-1563) kwam tegemoet aan het verlangen van de gelovigen naar een
tweede priester-zielzorger in hun parochie. In de decennia na Trente verschenen er in de parochies
Vicarii, in de zin van onderpastoors. Het grote probleem was hoe te voorzien in het levensonderhoud
van die tweede priester per parochie. Gewoonlijk werden de inkomsten van de tweede priester
getrokken uit de beneficies die op een parochie bestonden, vermeerderd met een toelage van de
gemeente, die er immers op uit was een tweede priester te krijgen. Omdat door de teloorgang van
sommige akkers die met vrome renten belast waren en door de devaluatie van het geld, de meeste
beneficies niet veel meer opbrachten, moesten meerdere beneficies verenigd worden om een
behoorlijk inkomen te verkrijgen. Te Weelde werd het altaar van St.-Joris door bisschop Sonnius in
1572 verenigd met het hoofdaltaar van de kapel, terwijl dat van St.-Antonius verenigd werd met het
O.L.Vrouw-altaar in de kapel. Sonnius bepaalde tegelijk dat de beneficianten ter plaatse moesten