Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

- Indien de molen beter wordt achtergelaten dan bij het ingaan van de pacht, zal op de laatste pacht
een korting worden gegeven.
- De pachter zal goede borgen moeten voorstellen: dat zijn personen die met hun goederen hoofdelijk
en ondeelbaar borg moeten staan.
- De pachter en de borgen mogen niet tegen de verpachter "behelpt" zijn. Dat wil zeggen dat de
pachter moet kunnen gedagvaard worden voor de rechtbank van Turnhout of Weelde. De pachter
mag geen Sinte-Peterman van Leuven zijn, noch iemand die buiten het bankrecht van Turnhout of
"Welt" valt en aan elke rechtsvervolging zou kunnen ontsnappen.
- Indien de pacht niet tijdig betaald is, zullen aan de pachter de kosten voor laattijdige betaling
aangerekend worden.
- Onmiddellijk nadat de molen is toegewezen, zal de pachter "tot rantsoen" voor elke geboden
Karolusgulden, één Brabantse stuiver moeten neertellen.
- Indien de pacht "...nae der brennende kerssen uytganc" onvoldoende geldt, kan de molen
onverpacht blijven of door de verpachters toegewezen worden aan één van de drie pachters die eerst
"hoogden".
- Veertien dagen nadat de pachter "...de slag van de molen" heeft gehad moet de eerste pacht
aangezuiverd worden. Indien dat niet gebeurt zal de verpachter de molen terug aanvaarden en
herverpachten. Brengt de tweede "reis" de pacht minder op, dan zal de eerste pachter het verschil
dienen bij te leggen. Brengt de pacht echter meer op, dan zal het verschil aan de verpachter
toekomen.
- De molenpachter zal een "nuyster" of unster op de molen moeten aanbrengen, opdat iedereen zijn
koren kan wegen bij het binnenbrengen en het meel bij het afhalen.
- Na 't malen mag de molenaar het "molste" of "molster" of "moldersrecht" scheppen: "...ten
vierentwintigste vate ..." Nota: dat was ruim 4 kg per 100 kg.
- De molen mag niet onderverhuurd worden, tenzij met toestemming van de verpachter.
- Duistere punten en twist omtrent de pacht, moeten bemiddeld worden met twee schepenen van
"Welt", die de verpachter zal kiezen.
Vijfentwintig jaar later werd de kinderen Bax en hun oom Laurens een droevig lot beschoren, want in
de zomer van 1558 brandde de molen af, getroffen door bliksem en onweer. Lancelot van Wijtvliet,
oom van de kinderen Bax en schout van Breda, liet de molen heroprichten door Cornelis Merten
Cornelissen voor 30 pond Groot Vlaams. De weeskinderen Bax moesten twee derden en oom
Laurens één derde van de prijs betalen. In de schoutsrekeningen van Breda berust de kwitantie dd. 23
februari 1564 waaruit blijkt dat Jan Back Franszone de som betaald had. In het jaar 1565 was Laurens
Back één van de aanvoerders van de Beeldenstorm in Turnhout. Na afloop van deze protestantse
agitatie verging het hem echter niet te best en zijn goederen (waaronder zijn deel in de windmolen te
Weelde) werden verbeurd verklaard ten voordele van de Spaanse bezetter. Hij werd op 12 september
1568 uit Turnhout verbannen. Op 30 januari 1571 verklaarde Gerrit Anthonis Wijnenzone uit Tilburg,
dat hij van Jan Franszone Bax, in naam van de weeskinderen Bax, de windmolen met rosmolen te
Weelde wettig gepacht had. De molen hoorde nu voor 3/4 toe aan de kinderen Bax en voor 1/4 aan de
koning van Spanje. Voor 1600 is ons nog één pachter van de molen bekend nl. Wouter Stuyck.
Waarschijnlijk werden de goederen van de familie Bax rond 1582 verbeurd verklaard en kwam rond
1585 Sebastiaan Hermans uit Hilvarenbeek in het bezit van het gemaal en van de molens. Jan
Janssen was molenpachter tussen 1611 en 1617. Na de dood van molenaar Sebastiaan Hermans in
1648 is het niet meer duidelijk wie de molen in bezit had en wie molenaar was. Waarschijnlijk werd de
molen onder de erfgenamen van Sebastiaan Hermans verdeeld.