Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

en Weelde) om daar in de aard turf te steken of heide te maaien. Dit alles stelde echter geen einde
aan de misbruiken, want 20 jaar later verzocht het gemeentebestuur van Weelde de Raad van
Brabant om de toelating voor het opmaken van een politiereglement om de misbruiken op aard en
vroente te keer te gaan en de overtreders uit Turnhout en Poppel te mogen arresteren.
Kroniek van enkele geslachten
1. Inleiding
Sinds onheuglijke tijden had Weelde een schepenbank, waaraan meerdere ambtenaren waren
verbonden. De eerste functionaris was de schout, het hoofd van de rechtsmacht, en naast hem stond
de "villicus" of stadhouder die een bestuursfunctie had. Vaak lieten ze hun familienaam vallen en
vervingen die door "Van Weelde". Voor 1400 was een zekere Ywanus er schout en hij noemde zich
Weyn van Weelde. Govaert Van den Nieuwenhuysen, schout rond 1490, heette Govaert van Weelde
en Jacob Van Wijtvliet, stadhouder rond 1500, werd Jacob van Weelde genoemd. De schepenen
hadden het gezag om te verordenen, te vonnissen en te besturen en zij stonden functioneel hoog in
aanzien en macht. Daar in de 12e eeuw de grond van erfleen en cijnsgrond naar eigendom begon
over te gaan, bracht dat voor de schepenen veel werk mee, door verkoop, verhuring, verpanding,
erfenis, deling en voogdijschap, want het notariaat behoorde tot de bevoegdheid van de schepenen.
De schepen-president was van Weelde; hij vonniste en werd bijgestaan door drie schepenen van
Weelde en drie van Poppel, het buurtdorp, dat tot 1655 onder de bank van Weelde ressorteerde. Het
schrijfwerk werd bijgehouden door de secretaris en het financieel beheer over leengoederen,
leenhoven en hertogelijke domeinen werd waargenomen door de rentmeester van de domeinen
(Receptor regis). Hoewel de vierschaar van Weelde de macht had om alle overtredingen te vonnissen,
liet ze soms de zware misdrijven elders berechtigen. Op 1 oktober 1561 schreef Maarten van
Mechelen, schout van Turnhout: "...Weelde, Poppel en Ravels halen hun hooftvonnisse te
Antwerpen". De schepenbank van 's-Hertogenbosch had ook rechten over Weelde, Ravels en Poppel,
alhoewel deze dorpen buiten de meierij van 's-Hertogenbosch gelegen waren. De schepenbank bezat
daar het recht van "ingebod en uitpanding". Voor uitvoering van contracten kon de vierschaar van Den
Bosch de plaatselijke rechtbank voorbijgaan en beslag leggen op goederen en een schuldenaar
gijzelen. De opbrengst van de dingbank kon door de centrale overheid voor een jaargeld uitgeleend of
verpacht worden. Die opbrengst kon zelfs voor een fors bedrag afgekocht worden. Wie door pacht of
afkoop in het bezit kwam van de dingbank, werd heer of vrouw van Weelde. Bij de schepenbank
waren verder in dienst:
- de vorster of veldwachter;
- twee borgemeesters of bedesetters, die de jaarlijkse fiskale aanslag moesten bepalen;
- de collecteurs, die de belastingen of cijnzen inden;
- de vontmeester, die de boeten inde op het losgebroken vee;
- de ijkmeester of "gesworen eycker", die met de standaarden nazicht deed over de in omloop zijnde
maten en gewichten: "... een lopen of vat, een quartier of vierendeel, een blikken pot of biermaat, een
koperen pijl wegende twee pond en een ijzeren el". Allen werkten ... tegen redelijke vergoeding!
2. Enkele Weeldse geslachten
a. Het geslacht De Bie
Hertog Jan II van Brabant stelde in 1296 Jan de Bie aan als Heer van Weelde. Hij werd in het bezit
gesteld van vele leengoederen en van het maalrecht op de molens. Hendrik de Bie volgde in 1312 zijn
vader op te Weelde. Vanaf 1351 was Catharina de Bie, de zuster van Hendrik, vrouw van Weelde.
b. Het geslacht Back of Bax