Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

- Franciscus Bols werd te Weelde geboren op 16 februari 1730 als zoon van Laurentius Bols en Anna
Van den Bleeck. Hij promoveerde tot doctor in de medicijnen in 1756. Het diploma in perkament wordt
nog bewaard door de familie Bols te Weelde (1751 te Leuven)
- Jan Van Eyndhoven, priester (1760 te Leuven)
- Henricus Huygens, priester (1770 te Leuven)
- Egidius Vermeeren, priester (1776 te Leuven)
Het merendeel van deze studenten gingen zich te Leuven voorbereiden tot het priesterschap. Om
echter tot de wijding toegelaten te worden, moesten vooral op de Weeldse schepenbank notariële
overeenkomsten beschreven worden, waardoor de bisschop van Antwerpen er zeker van kon zijn, dat
de nieuwgewijden over ruime inkomsten beschikten, voor het geval zij geen voldoende kerkelijke
inkomsten konden verwerven. Als regel werd voor elke wijding de hypotheek gevestigd op een ganse
boerderij. Hier volgt de korte inhoud van een notariële akte, omgezet in een hedendaagse schrijfvorm.
Joost Dickens laat daarin een hypotheek vestigen op zijn hoeve, opdat zijn zoon Jacobus wereldlijk
priester zou kunnen gewijd worden. "... Voor ons, schepenen der Vrijheid Weelde, is gekomen: Joost
Jacob Dickens, onze vaste en gegoede ingezetene, die tot pand verstrekt: huis, schuur, stal, schop,
weiden, landen, plantages en schaarhout, gelegen op het gehucht de Leemputten. Alle goederen zijn
onbelast en hebben een grootte van 3000 roeden en een waarde van 2600 gulden. De vestiging van
de hypotheek moet dienen om de wijding van de zoon Jacobus te bekomen. De wijdeling zal het
vruchtgebruik bekomen van deze goederen, in geval hij over geen voldoende kerkelijke inkomsten zou
beschikken in de toekomst. De hofstede werd tot dat doel in handen gegeven van de bisschop van
Antwerpen en de belofte werd ondertekend, dat de hoeve en de gronden in beste staat zouden
gehouden worden (22 maart 1694)." In het notarieel archief van Weelde werden geen akten
gevonden, waaruit bleek dat de bisschop ooit beslag heeft gelegd op de gehypothekeerde goederen.
Wel werden er akten gevonden waarin de priesters later opheffing betekenden en de ouderlijke
bezittingen overlieten aan de andere wettelijke erfgenamen van hun familie.
Volk en bodem
Dat Weelde lang voor onze jaartelling bewoond was, werd aangetoond door de opgravingen. Het zou
echter nog wel 15 eeuwen duren vooraleer concrete gegevens over de evolutie van de bevolking
werden gevonden.
De Brabantse haardtellingen
De oudste gegevens over de bewoning worden ons verschaft door de haardtellingen die in het
hertogdom Brabant plaats hadden en waarvan de oudste van 1437 dateert. Men telde de rokende
schouwen of schoorstenen en niet het aantal inwoners. Demografen raamden uit deze haardtellingen
het inwonersaantal. In Weelde, Poppel en Ravels werd globaal geteld, omdat deze dorpen onder
dezelfde dingbank ressorteerden. De drie dorpen zouden samen circa 2400 inwoners geteld hebben
in 1437. De tellingen van 1464, 1472 en 1480 gaven weinig opmerkelijke veranderingen te zien. In
1487 trad keizer Maximiliaan van Duitsland hardhandig op tegen de weerbarstige gemeentenaren, die
zich van het centrale gezag gedistantieerd hadden. Hij greep in met een sterk leger Duitsers en
Zwitsers en ook met horden Henegouwse en Picardische soldeniers. Terreur, verwoesting en
uitwijking waren oorzaken van een gevoelige daling van de bevolking. Daarenboven zorgden
besmettelijke epidemieën voor een verdere achteruitgang. In 1496 verklaarde Jacob Peeters van
Wijtvliet, stadhouder, onder eed, dat er 269 haardsteden waren, waaronder 76 armenhuisjes, één
gasthuis, twee priesterwoningen, één huis van Postel en het huis van de heer. Daarenboven waren er
nog 24 onbewoonde huizen. In 1526 was de toestand genormaliseerd en waren er andermaal circa
2400 zielen in de drie dorpen. Weelde zou bij benadering 1000, Poppel 800 en Ravels 600 inwoners
geteld hebben.
De in- en uitwijking heeft altijd bestaan en heeft de bevolkingsevolutie in enige mate beïnvloed. Men
was echter in vroegere eeuwen niet erg tolerant tegenover inwijkelingen en om poorter te kunnen
worden van een andere stad of een ander dorp moest men aan hoge eisen voldoen. Vooral in de