Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

nog duren tot lang na de Franse Revolutie. De industriële revolutie, elders in België toch reeds, zoals
trouwens elders in Europa, volop aan de gang sinds het einde van de XVIIIde eeuw, ging aan Weelde
en de meeste Kempische dorpen voorlopig voorbij. Klep is van oordeel dat de Baronie van Breda en
de Noorderkempen waartoe dus ook Weelde behoorde, in de XIXde eeuw leden onder een te
eenzijdig agrarisch gerichte activiteit. Inderdaad, de landbouw was voor de meeste Weeldenaren in de
XIXe eeuw de enige bron van inkomsten. Ook de schapenteelt en alles wat erbij hoorde moet voor
Weelde erg belangrijk zijn geweest. In 1829 waren er 868 schapen (23 kudden), maar dit aantal
verminderde wegens de oorlog in 1831 tot 443 (15 kudden). Het feit dat er te Weelde zoveel schapen
waren kan worden verklaard door de enorme onontgonnen heidevlakten die Weelde bezat en waar
men de schapen kon laten grazen. We zien dat rond 1900 toen de heidevlakten stelselmatig werden
ontgonnen, ook de schapenteelt bijna geheel verdween. In 1867 telde de gemeente Weelde nog 1900
hektaren onontgonnen heide, heel wat meer dan de toen reeds bebouwde oppervlakte. In 1832 telde
het dorp 379 koeien, een getal dat in de loop der jaren langzaam maar zeker zou toenemen. Rond
1866 waren er 452 koeien, 21 ossen, 1 stier, 79 vaarzen, 149 kalveren en 83 paarden.
Veeziekten kwamen herhaaldelijk voor. In 1865 bv. stierven 2 runderen aan de runderpest. De
kadavers werden met kalk bestrooid en op een diepte van 2 meter begraven. Om ziekten te vermijden
werden de stallen ontsmet en gezuiverd met phenikzuur. Dit alles kon niet verhinderen dat in 1891
nog 13 koeien van de kalfkoorts bezweken. In dat jaar telde Weelde 3 stieren: 1 bij Petrus Pijpers in
de Straat, 1 bij Cornelis Van Riel in de Meer en 1 bij Joannes Verhoeven op de Leemputten. Elk jaar
werden vrijwel dezelfde gewassen verbouwd. In 1868 won het dorp 22 hl. 77 kg wintertarwe, 24 hl 73
kg rogge, 20 hl 68 kg winterkoolzaad, 10 ton peeën, 15 ton rode klaver, 6 ton aardappelen, 3 ton hooi
en 3 ton toemaat. Uit de beroepsstructuur van de bevolking blijkt zeer duidelijk dat Weelde tot ver in
de XXe eeuw een haast exclusief landbouwdorp blijft. In 1810 waren er 50% landbouwers, 35%
landarbeiders en 15% ambachtslieden, handelaars en renteniers.
De vlasteelt moet haar belang hebben gehad, want dat er reeds honderden jaren geleden vlas werd
bewerkt in Weelde staat vrijwel vast. Verschillende toponiemen wijzen in die richting: o.a. vlasdries
(reeds vermeld in 1630), vlasroot, vlasrootheide en vlasrootweg. Pas in de 19e eeuw krijgen we wat
meer concrete gegevens over deze tak van nijverheid. We weten dat in 1843 84 personen leefden van
de vlasnijverheid. Het waren 10 wevers, 72 spinsters en 2 koopmannen. Een jaar later verdienden
reeds 44 huisgezinnen hun brood met de vlasteelt, er waren toen 12 weefgetouwen en 68
spinnewielen. Met een vlasgetouw kon per maand 70 tot 80 meter linnen worden vervaardigd. Dit
werd dan te Turnhout of in het binnenland verkocht, maar toen ook de vlasindustrie werd
gemoderniseerd is deze nijverheid helemaal uit ons dorp verdwenen. In 1850 telde Weelde nog 9
linnenwevers, dit waren: Josephus Peeters, Dionysius Teeuws, Joseph Van Heyst, Petrus Van Heyst,
J.B.Van Heyst, Henricus Van de Wetering, J.B.Van De Pas, Adriaen Verdonk en de weduwe van Jan
Van den Heuvel. In 1900 schreef pastoor Jacobs dat de bevolking zich uitsluitend op de landbouw
toelegde. Hij telde toen meer dan 100 boerensteden of pachthoeven. De Weeldse boeren deden
praktisch uitsluitend aan veeteelt. In 1900 telde men gemiddeld 6 à 7 koeien per stal. 70 à 80 boeren
hadden hun koeien laten verzekeren. Er waren 440 verzekerde dieren. Op de akkers teelde men
vooral rogge en veevoeders. Men zaaide geen tarwe. Niettegenstaande de Weeldse economie dus
volledig op de landbouw was gericht, werden ook op agrarisch gebied vele kansen tot ontwikkeling
naar meer welstand gemist. De ontginning van de woeste gronden werd namelijk slechts laattijdig ter
hand genomen. Reeds in de tweede helft van de 18e eeuw had de regering van de zuidelijke
Nederlanden door vrijstelling van lasten en tienden, door interessante koop- en pachtvoorwaarden en
door de verplichting voor de eigenaars hun grond ofwel in cultuur te brengen ofwel te verkopen,
gepoogd de ontginning van de hei te stimuleren en zodoende de agrarische produktie op te drijven.
De bevolking van Weelde bv. had immers maar juist iets meer dan het bestaansminimum, zodat een
slechte oogst hongersnood kon veroorzaken. En die oogst mislukte maar al te dikwijls. Dat weten we
uit talloze getuigenverklaringen. Vooral de hagelslag was hiervan de oorzaak.
Op 4 juni 1737 werd het dorp Weelde door een geweldige hagelslag geteisterd. Niet minder dan
16425 roeden (54 ha 75 a) werden door het ontij vernield. Op verzoek van de geteisterden
attesteerden de wethouders van Weelde: "Wy, schepenen ende regeerders der Vrijheijdt Weelde,
quartiere van Turnhout, resort Antwerpen, verclaren ende attesteren waer ende waerachtigh te wesen
als dat wij alhier in onsen dorpe opden 5en deser maent junij 1737 hebben gehadt eenen grooten
hagelslagh omtrent den middag, beginnende inden gehuchte de Meere ende alsoo langhts den
gehuchte den Groesse als den gehuchte den Schuetboom, over de buyte bochten naer den gehuchte
den Hoenstraet ende neffens den gehuchte den Winckel, alsoo den gehuchte de Heeghen waerts