Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

Tijdens Jan II van Brabant, omstreeks 1300, werd te Turnhout een hospitaal opgericht voor arme
"passanten" of reizigers, bedelaars en leeglopers. Zij voorzagen in hun onderhoud door de verkoop
van verloren dieren, die binnen een omtrek van 3 uur werden opgevangen. Deze begiftiging stamt van
Jan II uit het jaar 1311. In de 17e eeuw werd het een geestelijk gasthuis. Het vondrecht werd
verpacht. Gezien de vele misbruiken werd in 1559 op 2 april de verpachting opnieuw gepubliceerd,
waarvan wij voor Weelde een afschrift bezitten. Hierin wordt bepaald dat alle verloren of dwalende
dieren moesten opgevangen worden en drie dagen bij de schutter of voster in een "schot" moesten
worden opgesloten. Indien na drie dagen de eigenaar zich niet had aangemeld, werden de dieren
eigendom van het gasthuis van Turnhout. Dit beschikkingsrecht gold voor drie mijlen in de omtrek.
Wanneer de eigenaar binnen de voorziene tijd kwam opdagen, was hij verplicht de kosten van
schutting en voeder te betalen. Wellicht duurde deze bepaling verder tot in de zeventiende eeuw, bij
de overgang naar het geestelijk gasthuis. Op 19 mei 1625 werd het vondrecht opnieuw voor 6 gulden
verpacht aan Weelde, Poppel en Ravels.
Verkoop van heide ten voordele van de afgebrande kerk van Poppel
Het herstel van de orde ging nog voort tot het midden van de 17e eeuw. De bevolking kwam er stilaan
bovenop en de zaken gingen weer goed. Het geboortecijfer steeg: in 1610 waren er dertig doopakten
en in 1665 twee meer. Intussen brandde rond 1624 de kerk van Poppel gedeeltelijk uit. De
schepenbank van Weelde vroeg dan toelating aan Filips IV om te Poppel grond te verkopen ten
voordele van de kerk. Deze gaf toelating om 60 bunder vroente te verkopen. In de akte ervan wordt er
ook gewag gemaakt van de troebelen, de pest en plunderingen: "...Is ons verthoont ende te kennen
gegeven, hoe dat sy hun grootelijckx vinden beswaert met verscheyde schulden, aen diversche
crediteuren die sij hebben moeten maecken alnoch op interest loopende duerende dese troubelen
door sware lasten, uyt teringhen, ende bescheedicheijdt van tochten ruytteren, ende knechten te
peerde, ende te voet, daer toe sij supplianten, in den jaere 1624 hebben moeten leijden den brandt in
den thooren van hunne parochie kercke door den blixem daer inne ghevallen die daer ..."
J.B.Grammaye beschreef Ravels, Weelde en Poppel in 1610
In het werk "Antiquitates Antverpia" beschrijft J.B.Grammaye heel wat dorpen uit het oude Hertogdom
Brabant waaronder ook Ravels, Weelde en Poppel. Het is niet de bedoeling hier een oordeel over de
waarde van het werk van J.B.Grammaye uit te spreken, doch wel adviseren wij de lezer ervan de
bronnen in de gemeentearchieven van Ravels, Weelde en Poppel zelf te raadplegen, alvorens van
deze tekst voor eigen studie gebruik te maken.
"Een drietal dorpen zal ik in één enkele verhandeling samenvoegen, omdat zij één zijn in gerechts- en
bestuurszaken. Ravelshof, zoals men in de oude tijd zegde, nu met weglating van de uitgang gewoon
Ravels, hing af voor geestelijke zaken van de abdij van Tongerlo bij gift van de bisschop en met
bijvergunning van de koning; ook voor wereldlijke zaken (tienden) sinds de band van haar vereniging
(met de andere dorpen) verbroken werd; reeds in het jaar 1559 had die scheiding plaats. Poppel, dat
meer aan de oude gewoonten gehecht was bleef nog afhangen van de schepenbank van Weelde en
stond geestelijk onder Tongerlo. Weelde kreeg een zielzorger (pastoor) van de abt van Averbode, die
de tienden ontving, die eertijds geind werden door Margaretha, vrouw van de plaats, door Arnoldus
Steencop, haar vader, door Henricus Werthusen, zijn zoon in het jaar 1260, de laatste bezitter, en
door hun voorouders die de kerk hadden toegewijd aan de Aartsengel Michael, omdat zij geboortig
waren van Brussel, waar men dezelfde patroon had. Weelde ontving zijn eerste vrijheidsbrief van
Hertog Jan, toen het aantal Baronnen en Vrijheden die op de Raad moesten aangezocht worden,
reeds bepaald was. Daarom is het dat men deze Vrijheid (Weelde) de beslissingen niet met de andere
ziet tekenen en goedkeuren. Dezelfde Hertog, ten jare 1296, stelde zijn mannen van Weelde, Poppel
en Ravels, om reden van de brug van Rovert, vrij van alle last en herstelling aan de wallen van de
stad 's-Hertogenbosch. Van 's-Hertogenbosch zegt hij: zij hingen af en wel van het kwartier, zoals men
zegt, van Oisterwijk. En eindelijk in het jaar 1479 werd bevolen aan de schout van Oisterwijk in het
vervolg geen karweien meer op te leggen aan die van Weelde en Poppel (Ravels bleek toen reeds
gescheiden), omdat die met de Turnhouters bij het distrikt Antwerpen gevoegd zouden worden.
Door de plaatselijke weverijen en de beschaafdheid van de inwoners waren deze dorpen (Weelde en
Poppel) eertijds zeer beroemd. In het ene (Poppel) werd opgemerkt een hoeve bij naam en in
werkelijkheid Hooghuis, geboortehuis en eigendom van Dokter Bartholomeus Wijtfliet, zeer beroemd