Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

En toch even iets over de Weeldse bergen
Het hoogste punt van Weelde is 36 meter. Wij hoeven nauwelijks te zeggen dat dit de top van de
Hoogeindse Berg is. Hij is het eindpunt van de rug die vanuit het Centrum in westelijke richting loopt.
Ten zuiden van het Centrum ligt de Vossenberg met een hoogte van 32 meter. Verder heb je nog de
Witte Bergen die je eigenlijk niet opmerkt. Maar ze heten nu eenmaal zo. Even situeren: de Witte
Bergen vormen voor een stukje de grens tussen Weelde en Poppel en lopen loodrecht op het
Aabekken uit. Ze steken nauwelijks boven de omgeving uit, maar ze heten zo, omdat de omliggende
beemden en bossen slechts een hoogte van 26 tot 28 meter halen. Een bekende verhevenheid is
tenslotte de "Motte", waarop het Hof ten Bergen heeft gestaan en waar nu de pastorij van Weelde-
Centrum is gelegen. Rond die verheven plek is een brede gracht gegraven, de zgn. Burcht.
Weelde vertoont niettemin een boeiende afwisseling in zijn landschappen
De ligging zelf, de bodemverhevenheid, de waterverdeling, de grondsamenstelling en zelfs de
eigenaars der gronden zijn zovele factoren die een rol hebben gespeeld in de verdeling van de bos-
en bouwlanden zoals die er op onze dagen uitziet. In Weelde praten de autochtone bewoners nog wel
eens van "de Binnen" en de "Heide". Met die "Binnen" bedoelen zij dan de gronden die in het
bewoonde gebied liggen, m.n. in en rond het Centrum, de Straat en de Statie. Daartegenover moeten
wij stellen, dat de term "Heide"voor de tijd van nu een zeer ruime betekenis heeft. Immers, met deze
naam wijst men dan naar de grote periferische gebieden, zoals de Overheide, het Breukels Goor, de
Gemeentebossen, enz. en juist daar heeft men de jongste dertig jaar heel wat oppervlakten
gecultiveerd. En toch merk je, als je de kaart van Weelde bekijkt, nog steeds hoe sterk de drie
agglomeraties omgeven zijn door cultuurgronden en hoezeer de daarrondliggende gebieden nog
overwegend hun oorspronkelijk karakter van bossen, heide en moerassen behielden.
In tegenstelling tot de aansluiting die er is tussen Weelde-Centrum en Weelde-Straat, ook inzake
grondcultivering, blijft Weelde-Statie nog wat geïsoleerd in de westhoek liggen. Het grote domein van
de familie Van Havre bleef lange tijd een prachtig natuurgebied, bezaaid met dennenbossen, heide,
vennen, moerassen en kreken. Dankzij het toegangsverbod kon de natuur hier ongestoord haar werk
doen en bleef het een uniek museum van planten en dieren. Maar de tijden veranderen en ook hier is
men volop bezig met de verkoop, tengevolge waarvan de diverse oppervlakten nieuwe bestemmingen
krijgen. Een ander groot gebied wordt gevormd door de Gemeentebossen in het westen. Systematisch
aangeplante bossen ontnemen er het zicht op moerassen en vennen, ook goren genoemd.
Aangrenzend en zelfs gedeeltelijk eroverheen werd een militaire basis opgericht met een vliegveld en
opslagplaatsen. Dat heeft een flink stuk heideland omgeschapen in een vlakte met landingsbanen
tussen cultuurgronden. De loop van de Aa zorgt voor een afgetekende strook beemden doorheen
Weelde, net zoals de Leiloop in het Noorden een aantal lage weiden besproeit. Deze verdeling houdt
ook verband met de samenstelling van de oppervlaktelaag. Het bouwland vertoont een opmerkelijk
zwarte bovenlaag, terwijl men op de heidegronden een dunne laag grijs zand bemerkt. Men spreekt
hier van "vliegzand".
Het lijkt een beetje vreemd, maar, zoals bekend zijn er in de vijftiger jaren ter hoogte van de
Hoogeindse Bergen en in een gebied eromheen, evenals op een strook van het vliegveld tumuli
(begraafplaatsen) ontdekt. Vooral het feit, dat in de nabijheid van die tumuli silexresten lagen, schijnt
te wijzen op een zeer oude bewoning van die gronden. Die zijn nu helemaal niet meer bewoond.
Hooguit kun je zeggen dat slechts de jongste eeuw er wat naartoe gebouwd is. Een typisch kenmerk
van vervlogen jaren is nagenoeg geheel verdwenen: de houtkanten, zoals men die noemde. Men trof
ze nog aan tot omstreeks het jaar 1950. Ze waren bedoeld als omheining van eigendommen, maar
ook als beschutting tegen vorst, wind en ook wel eens loslopende dieren. Nu kun je vaak kilometers
ver de velden inkijken, waar je veertig jaar geleden overal tegen struikgewas aanliep. De
omschakeling van het kleine, gemengde landbouwbedrijf naar het meer eenzijdige, grotere bedrijf
heeft ervoor gezorgd, dat grote plekken gronden het eigendom werden van één landbouwer of althans
aan één en dezelfde landbouwer verhuurd werden. De ruilverkavelingsmethodiek heeft dat sterk
aangemoedigd. Zo merk je nu hier en daar hoe veebedrijven ingeplant zitten in oppervlakten
weideland, terwijl kippen- en varkensbedrijven wat dichter bij de agglomeraties langs de straten staan
opgesteld, veelal betonnen of bakstenen constructies in de plaats van de vroegere in groen ingebedde
hoevetjes.