Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

en drie door de douarière. En zo telken jare opnieuw. De zeven schepenen moesten de belangen van
de beide partijen behartigen. Het ambt van vorster moest ook alternatim toegekend worden door één
van de twee partijen, met goedkeuring van de andere officieren. De aangelegenheden die vielen
onder de hoge en middele jurisdictie van hare hoogheid de douarière werden in het tweede kapittel
behandeld. Zij waren samengebracht in acht nummers, nl. verbeurdverklaring van goederen, de zaken
"daar lijf en let" aan hingen, alle keuren en breuken die de grond niet aangingen, enz. In het derde
kapittel volgden dan de punten die afhingen van de grondjurisdictie van de prelaat en van zijn middele
jurisdictie: nl. het erven en onterven, enz. Tenslotte werden nog enkele punten vernoemd die door de
beide partijen afgehandeld moesten worden: nl. het bewaren van de sleutels, enz.
Behoorde Weelde onder Vlaanderen of Brabant?
In de 14e eeuw situeert zich een onduidelijke episode in de geschiedenis van Weelde, Poppel en
Ravels. Het is onduidelijk of Weelde in deze tijd behoorde onder Vlaanderen of onder het Hertogdom
Brabant. In de zgn. vrijheidskeure (Sabbe en Steurs) van 1307 lezen we, dat er vanuit Weelde een
protest is gestuurd naar Jan II aangaande het feit dat zij hun lasten te betalen hadden aan de graaf
van Vlaanderen en bijgevolg zich niet verplicht voelden aan Brabant op te brengen: "...dat ende alsoo
veel ende menichfuldige twist ende geschil is geweest tussen onse goede lieden van Antwerpen, s'-
Hertogenbossch, Turnhouth ende Weelde, door dien dat die van Weelde seggen wilde, dat sy huere
Brabantsche schouden nyet te gelden en hadden, maer ongelt aenden grave van Vlaenderen
behoorden te betalen ..."Bij dit verzoek hakte Jan II van Brabant de knoop door en bevestigde dat de
inwoners van Weelde: "...sullen ende moeten blijven onder den hertoch als lantsheere. Ende oft het
quaem datter crijge oft velt geseth wordden tegen Vlaenderen, moeten voor den lants heere staen
ende den standtdaert van Brabant volgen".
Uit deze oorkonde kunnen we wel afleiden, dat de inwoners van Weelde zich op de een of andere
manier verbonden voelden met het graafschap Vlaanderen, maar het is onduidelijk op welke manier zij
verbonden waren. In de 14e eeuw vinden we geen document dat op de relatie Weelde-Vlaanderen
zinspeelt, tot in 1407 een zeer belangrijke oorkonde opduikt. In deze oorkonde, die we de Ruilingsakte
van 2 mei 1407 willen noemen en die wordt opgenomen in bijlage 4, ruilde Jan Zonder Vrees, graaf
van Vlaanderen Dendermonde tegen Weelde en ressort met Antoon van Bourgondië, hertog van
Brabant. De oorkonde is gedateerd 5 juli 1407. In deze oorkonde zegt Antoon van Bourgondië o.a. het
volgende: "...bij accoort van den tweeden mey lestleden, bij mangelinge tegen Dermonden (te)
hebben verkregen de heerschappije van Weelde met sijne toebehoorten ende resorten, welke dus
lange aen den graefschappe van Vlaenderen heeft toebehoort". Deze ruilingsakte is zeer curieus.
Pater Henri Maes schreef hierover om uitleg aan Gregorius de Clerq, conservator van het
stadsmuseum en bestuurslid van de oudheidkundige kring te Dendermonde. Hij antwoordde dat
Dendermonde sinds de 11e eeuw altijd Vlaams was geweest en dat Jan Zonder Vrees er op 22 april
1405 de eed aflegde als Heer van Dendermonde. Volgens hem zou het onnatuurlijk zijn, dat een
versterkte stad als Dendermonde ooit geruild zou geweest zijn voor enkele dorpen in de Kempen en
dat het wellicht gaat over landgoederen in of rond Dendermonde. De documenten van Dendermonde
gingen teniet in de brand van het stadhuis in september 1914, zodat daarover niets meer te vinden is.
Maar in wat er voordien gepubliceerd werd uit het archief, is er nergens spoor van een ruiling meer te
vinden.
Henri Maes ziet het aldus: "Na de dood van Jan III van Brabant in 1355, die opgevolgd werd door zijn
dochter Joanna en Wenceslaus van Luxemburg ontketende de graaf van Vlaanderen, Lodewijk van
Male, een opvolgingsoorlog, waarin Brabant verslagen werd. Door de vrede van Aat (4 juni 1357)
gingen de heerlijkheid Mechelen en de Stad Antwerpen met afhankelijkheden over aan Vlaanderen.
Wellicht is Weelde mede overgegaan met Antwerpen. Slechts in het begin der 15e eeuw kon Brabant,
onder de Bourgondiërs, opstaan uit zijn verval van na 1350. En in 1407 ontstond er dan een
overeenkomst tussen de gebroeders (verdrag te Quesnois) waardoor Jan Zonder Vrees zijn rechten
op Brabant, Limburg en de stad Antwerpen afstond aan zijn broer Antoon. Wellicht houdt de ruiling
van Weelde met Dendermonde daarmee verband. Ze valt immers voor in hetzelfde jaar en tussen
dezelfde Heren, die er beiden slechts baat konden bij hebben dat Weelde en Dendermonde elk tot
hun natuurlijke landsheer behoorden en niet tot het gebied van een verafwonende Heer. Aldus moet
Weelde, steunend op deze gegevens, van 1357 tot 1407 van Vlaanderen afgehangen hebben." Tot
zover de visie van Henri Maes.