Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

gezien als een straf van God of toegeschreven aan de duistere machten van de duivel. Als
belangrijkste remedies werden dan ook gehanteerd het gebed en de verering van de heiligen. In onze
streken waren de H.Antonius, Sint-Rochus en Sint-Sebastiaan pestheiligen. Voornamen van deze
heiligen kwamen dan ook in Weelde in de 16e en 17e eeuw, toen de pest onophoudelijk woedde,
veelvuldig voor. Tijdens de pestjaren waren er grote begankenissen naar Sint-Adriaan, de
patroonheilige van Ravels-Eel. De auteur Jan van de Velde schreef in 1742:"Ravels heeft Sint-Adriaan
tot zijn patroon die aldaar zeer tegen de pestziekte in eere is..." Het is geen wonder dat de voornaam
Adrianus in haast elk gezin van Ravels aan een zoon werd gegeven. Ook Weelde en Poppel volgden
dit voorbeeld. Behalve tot het gebed nam men ook zijn toevlucht tot allerlei voorbehoed- en
geneesmiddelen. Eén recept uit een klooster van Antwerpen willen we u niet onthouden. "Remedy
tegen den rooden loop: 4 doyers van Eyers en 2 roomers boomolie en 4 ... Laot beste poeyersuiker en
een halve kruyen noot en een halve vles witte wijn en dan door een getimpert en eenighen tijdt
kooken en altijdt roeren en dan warm in 1 à 2 keeren gebruyken en eerst pregeeren van witte rabarber
is wondergoet en dan den bovenstaenden midden gebruyken en warm in huys blijven".
Tegen de pest bevolen geneeskundigen uit de 17e eeuw verzuivering van lucht aan en de onthouding
van alle overdaad in eten en drinken. Vanaf de 18e eeuw verdwenen deze rampzalige epidemieën
langzaam maar zeker. De belangrijke oorzaken waren: de langzaam, bijna onmerkbare vooruitgang:
betere kleding, huizen van duurzamer materiaal, betere verwarming in huis waardoor vochtigheid en
ongedierte werden teruggedrongen. Zo zien we in Meerhout de gemiddelde leeftijd in 60 jaar met 9
jaar toenemen. De gemiddelde leeftijd tussen 1776 en 1800 was 34 jaar en 6 maanden. In andere
parochies zien we tussen 1660-1669 en 1750-1796 een verlenging van de levensduur met een tiental
jaren. De meest vreselijke gesel Gods was ongetwijfeld de pest. De pest werd veroorzaakt door
bacteriën, voorkomend bij knaagdieren. De mens zelf werd meestal besmet door de rattevlo, die de
bacillen van de rat op de mens overbracht. Na 2 tot 6 dagen traden de eerste ziekteverschijnselen op.
De infectie werd van rat tot rat voornamelijk door de rattevlo overgebracht. De rat stierf gewoonlijk aan
de ziekte, de vlo zocht voedsel (bloed) bij een andere rat en bracht daarbij de infectie over. Toen er
door de pest nog maar weinig ratten waren, vielen de hongerige vlooien ook de mensen aan. Infectie
met de pestbacil veroorzaakte bij de mens meestal de builenpest. Deze naam dankte de ziekte aan
het meest opvallende verschijnsel: de builen. Dat waren zwellingen door hevige ontstekingen van een
groep lymfeklieren, meestal in de lies, soms in oksels of hals. De patiënt was zwaar ziek en had hoge
koorts. De ogen waren rood doorlopen en dikwijls was hij onrustig of verward. De buil kon veretteren
en daarna doorbreken waarbij veel etter vrijkwam. Zonder behandeling stierf de helft tot driekwart van
de lijders na enkele dagen. Behalve de builenpest kende men de longenpest. Deze ontstond door
inademing van pestbacillen bevattende druppeltjes waardoor longontsteking ontstond. De patiënt was
ernstig ziek, gaf veel slijm op en was erg benauwd. Hij was zeer besmettelijk voor anderen. Zonder
behandeling trad in de meeste gevallen na enkele dagen de dood in.
De pest had in vroegere eeuwen alle kans om toe te slaan. De hygiëne liet vaak te wensen over. De
huisjes waren klein, vochtig, slecht onderhouden en herbergden mensen en huisdieren. Op straat lag
voor de deur de mest- en ashoop. Ongedierte zoals ratten, kreeg dus genoeg kans om welig rond te
tieren. In slordigheid en vuiligheid opgegroeid nuttigden onze voorzaten niet zelden ongezond voedsel
en drinken. Wanneer de toestand dan nog verslechterde door oorlog, slechte oogsten, werkeloosheid,
konden de epidemieën onverbiddelijk toeslaan. In crisistijden immers trokken de mensen vanwege de
werkeloosheid uit hun woonplaats weg of in oorlogstijden kwamen soldaten af en aan. De ziektes
konden zich door deze zwervende en trekkende mensen gemakkelijk verspreiden. In Weelde vielen
de pestjaren -zoals hieronder zal blijken- samen met jaren van inkwartiering en het weg- en
weertrekken van vijandelijke legerkorpsen. In sommige volkssagen wordt de pest voorgesteld als een
jonkvrouwe in wit doodsgewaad met loshangende witte mantel, dragende het opschrift: "waar mijn
mantel waait, daar worden de gezichten bleek en de woningen ledig". De pest werd beschouwd als
een straf, een bezoeking, een "gave" Gods en ze wordt daarom ook wel betiteld met de naam van:
"Godsgave" of "Gave Gods". In tegenstelling tot de tering, die men wel "de witte dood" noemde, heette
de pest "de zwarte dood", omdat zij gepaard ging met donkere bloedbrakingen en met builen
(builenpest). Andere benamingen voor de pest waren "haestige sieckte" of "de gauwe". Was de
pestziekte ergens heersende, dan werden "keuren" (= verordeningen) vastgesteld, waarvan de
artikelen, op zware boete door de ingezetenen moesten worden nageleefd; door het luiden der
"pestclocke" werden ze van tijd tot tijd aan die plicht herinnerd.
Volgens de ordonnantie van keizer Karel van 13 maart 1533 moest voor het huis waar de pest
heerste, of waar een lijder was bezweken, een "stroowisch" uitgestoken worden "boven de dorpel van