Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

dienst van de pastorije noodig twee domestiquen, ende dese sijn als nu twee mijssens, den taux van
hun onderhoud in spijs ende dranck en huer kan niet minder geschat worden als 160 gulden voor ider,
daer en boven heeft hij voor swaerderen arbeyd noch noodig in den hof en andersins bij naer de helft
van het jaer den dienst van eenen werckman den welcken hem in kost en dranck en daghgelden komt
te staen 70 gulden sjaers".
We vermoeden dat de pastorij tijdens de Franse Revolutie door de bezetters werd aangeslagen en op
die manier in handen kwam van de gemeente. In 1821 werd immers in een overeenkomst met de
pastoor bepaald dat de gemeente de pastorij moest onderhouden. Tijdens de Franse bezetting
fungeerde de pastorij tevens als gendarmerie. Over deze gendarmerie zijn verschillende stukken
bewaard in het provinciearchief en in nr.15 van het modern gemeentearchief. De bekendste
gendarmen rond 1800 waren Defflaux, Cabanier, Tartarin en Millard. In de nacht van 16 op 17 juli
1824 werd er in de pastorij ingebroken: enkel een paar beddelakens en 2 hoofdfluwijnen van
onderpastoor Schoenmakers en een varkenshesp van pastoor Arnaerts werden meegenomen. De
burgemeester vertelde: "Ten 9 uuren heb mijn op de pastorij begeven en bevonden eene lange leer
aan het strooyen dak, was gezet, alwaar een gat was gesneden de groote dat er maar eenen kleinen
persoon door konde passeren ende vervolgens bevindende dat het dakvenster van binnen was in stuk
gebroken met eenige glaze ruiten daar boven ook gebroken ..." "Heeft d'Heer pastor mijn verklaard
dat hij des nagts omtrent half twalf ontwakende eenig gewag hoorende op den zolder is opgestaen
ende de deuren van de kamers als de die de welke op de plaats uitkoomt hard heeft opengedaan
ende niets meer gehoord of gezien dan smorgens".
Op 11 november 1865 werden veranderingswerken voor de pastorij door de gemeenteraad
goedgekeurd. De herstellingswerken waren echter reeds op 26 oktober 1865 te Antwerpen
aanbesteed voor 5000 frank. Vermoedelijk werden de werken eind 1867 voltooid. In 1897 werd de
pastorij nog voor 845 frank hersteld. Rond 1900 was er gelegenheid om de pastorij te verkopen, want
er zou een "gendarmerie" in opgericht worden. Onderhandelingen werden gevoerd, maar volgens de
overheid vroeg de gemeente wel wat te veel voor het oude gebouw. De gemeente argumenteerde
echter: "...dat den gestelden prijs van 12000 frank voor de schoone en groote gebouwen der pastorij
met alle de bijbouwen en schoonen en grooten hof zeker niet te veel is. En dat dit alles zeer goeden
koop is, en verders den goeden en schoonen stand, en dat den gemeenten Raad dus het advies heeft
uitgedrukt, dat hij zich aan de som van 12000 frank houden, en als dit niet moest dienen voor het
inrichten ener gendarmerie, dan zoude de gemeente Raad zeker daarvoor wel 3 tot 4000 franks meer
gevraagd hebben, en de gemeente zal zeker eene groote som moeten bijdragen om den benoodigden
grond aan te kopen voor eene nieuwe pastorij te bouwen en die bouwing te doen. Maar de
gemeentenraad zoude zich dit sacrificie getroosten, vermits men alhier vuriglijk en zoohaast mogelijk
de inrichting eener gendarmerie verlangt, zoo voor de inwendige rust, als voor de openbaren
veiligheid" (29 oktober 1901). In november 1901 kwam men tenslotte toch tot een akkoord, men stelde
echter wel als voorwaarde dat de gemeente in het bezit zou blijven van de pastorij tot 1 november
1902 "vermits men den grond voor een nieuwe pastorij te bouwen nog moet aankoopen, en daarvoor
nog alle de noodige formaliteiten moet verrichten tot aankoop en bouwing". De huidige pastorij werd
dus gebouwd in 1902 op de plaats genaamd "De Borcht" waar vroeger het kasteel van de Heren van
Weelde had gestaan, naast de plaats waar vroeger de pastorele hoeve stond.
Hof ten Bergen
In 1608 schreef Grammaye dat er te Weelde twee burchten werden verwoest, toen de twisten tussen
de Hoeken en de Kabeljauwen ook bij de Brabanders opdoken. De Hoeken en de Kabeljauwen waren
twee tegenover elkaar staande sociale partijen: de eersten waren streekgebonden en wilden door
interlokale handel van landbouwprodukten de dorpsbewoners een bestaan verzekeren. De
Kabeljauwen waren de kapitaalkrachtigen die een vrijhandelspolitiek nastreefden en ze werden daarin
gesteund door het centrale gezag, waardoor de economische ontwikkeling van het dorp werd ontzien.
De dorpsheren of leenmannen waren in beide kampen te vinden, maar toen in 1486 keizer
Maximiliaan I van Duitsland aan de macht kwam, trad hij krachtig op tegen de dorpsheren die de
Hoekse strekking aankleefden en die waren talrijk in de Kempen. In het hertogdom Brabant werden de
weerbarstigen gestraft in 1488, omdat zij een te grote zelfstandigheid hadden verworven t.o.v. het
centrale gezag en de drastische ingreep van keizer Maximiliaan ging gepaard met een gevoelige
volksvermindering van ruim 20%. Dit was te wijten aan terreur en uitwijking. Misschien werden de
burchten niet in 1488 verwoest, maar dan gebeurde dat in 1542, toen Maarten van Rossum,
bendehoofd van de Geldersen, het platteland van Brabant ruïneerde. De burchten werden niet