Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

Weelde had dus sinds de Contrareformatie twee priesters, nl. de pastoor die sinds het midden van de
XVIIe eeuw weer steeds een norbertijn van Averbode was en de onderpastoor-kapelaan, een seculier
priester, hoogstwaarschijnlijk doorgaans afgeleverd door het in 1605 gestichte seminarie van
Antwerpen. Doch in 1667/68 stichtte Wouter Van den Bergh een beneficie ter ere van de
HH.Norbertus en Brigitta en van O.L.Vrouw, te bedienen door een norbertijn, met het doel te Weelde
nog een derde priester te hebben. Daarom was uitdrukkelijk bepaald dat het nieuwe beneficie nooit
mocht versmolten worden met de pastorij of de kapelanie. De heren van Averbode werden "witten"
genoemd (naar hun wit habijt), de seculiere priesters "zwarten" (naar hun zwarte toog). En zo
gebeurde het dat bij gebrek aan "witheren" of door onwil van de abt, de bisschop seculiere priesters
benoemde om de beneficiën en zelfs de parochie te bedienen. De kapelanie van St.-Jan, alhoewel
afhangend van de abdij, werd ook door wereldlijke beneficianten bediend.
Wanneer zekere Wouter Van den Bergh, oud-burgemeester van Weelde, op 12 november 1667 in de
St.-Janskapel stichtingen van gelezen missen deed ter ere van de H.Norbertus en de H.Brigitta en één
ter ere van O.L.Vrouw in de parochiekerk, eiste hij uitdrukkelijk als beneficiant altijd een "kloosterling
van Everbode". Hij voegde er aan toe dat deze fondatie niet met de pastorij noch met de kapelanie
mocht verenigd worden, "om alsoo continuelijck te hebben een derden heere". Wouter Van den Bergh
was 74 jaar oud toen hij een eerste legaat van 1000 florijnen voor de fondatie schonk en dit voor de
drie afzonderlijke gevraagde missen: op maandag één ter ere van de H.Norbertus, op woensdag ter
ere van de H.Brigitta (alle twee in de St.-Janskapel) en op zaterdag een gezongen mis ter ere van
O.L.Vrouw in de St.-Michielskerk. Zijn beneficie werd opgedragen aan "den eerw. heere Ambrosius
Van den Bosch, naer het welbehaegen van den Eerw. Heere prelaat van Everbode".
Dit (eerste) testament werd opgesteld in tegenwoordigheid van Willem Dens en Michiel Leyens,
schepenen van Weelde, en ondertekend door Wouter Van den Bergh en door sekretaris Lemmens op
12 november 1667. Benevens het legaat van 1000 florijnen schonk Wouter Van den Bergh op 17
september 1668, een tweede legaat (tweede testament) van 1000 florijnen voor de stichting door een
"witten" bediend. Op 17 mei 1668 voegde Hubertus Keteleers de som van 200 florijnen toe aan het
door Wouter Van den Bergh en diens huisvrouw Magdalena Van den Bosch opgerichte beneficie.
Dikwijls rezen moeilijkheden op tussen de gemeente Weelde, de pastoor en de twee beneficianten
("witten en zwarten"). Op een los stuk papier in het kerkarchief van de St.-Michielsparochie lezen we
o.a. het volgende:
"1. Den 11 juni 1780 de eerw. Heer Verhulst, seculiere beneficiant tot Weelde overleden zijnde, is
eenige tijd daarna, uit commissie van Zijne Hoogw. d'Heere Wellens, Bisschop van Antwerpen, de
bedieninge van hetzelfde beneficie zonder eenige uitneminge gegeven aan den eerw. Heer Luyckx,
Regulieren onderpastoor tot Weelde, zoo lang tot dat er eenen seculieren beneficiant zoude wezen".
De secretaris schreef het volgende: "...hoe dat door overleyden van den Eerw. Heer Sebastianus
Verhulst, swerten ofte weirlijcken priester, de capellanie alhier sedert den jaere 1780 is comen te
vaceren. Dat de wethouderen van alhier alle mogelijcke devoiren hebben aengewent ten eynde dese
gemeynte door eenen bequamen swerten ofte weirlijcken priester om door hem de voors. cappellanie
te connen worden bedient ... Dan alsoo de door hem de voors. cappellanie te te connen worden
bedient ... Dan alsoo de regeerders hetgene voors niet hebben connen effectueren om redenen dat de
revenuen ende innecomen van de voors. capellanie al te clijn ende te wijnigh schijnen te wesen om
voor alsulcke heer te connen bestaen ende subsisteren als bedraeghende boven het huys aen de
capellanie annex maer omtrent eene somme van 140 guldens waer omme soo ist dat den convocant
aen resolentie is vraegende wat in dese gesteltenisse van saecke dient te worden verricht, tzij de
voors. capellanie te laeten blijven bedienen door den heere beneficiant ofte andere witte heeren der
abdije van Averbode, gelijck de selve nu alreede over de twee jaeren is bedient ofte wel requeste te
presenteren ten eynde tot het bedienen der gemelde cappellanie te nomineren eenen bequaemen
swerten ende weirlijcken priester".
2. In September 1782 is "gesuccedeert den eerw: Heer De Boeck, item regulieren onderpastoor tot
Weelde, welke bedieninge gehad heeft tot 19 Januari 1785, als wanneer hem is gesuccedeert D'Heer
Stahl, regulieren onderpastoor tot Weelde, den welken den 27 Januari 1785 van het examen van
Antwerpen, 't huys comende, en hoorende dat de wethouderen van Weelde niet en wilden dat
hetzelfde seculier beneficie door een Regulier zoude bediend worden (om alle moeilijkheden te