Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

esideren. Bovendien waren zij er niet alleen toe gehouden de missenlast van de beneficies te
volbrengen, maar kregen zij ook de opdracht de pastoor bij te staan in zijn pastorale activiteiten en bij
de bediening van de sacramenten.
Overigens valt te betwijfelen of deze bepalingen nageleefd werden. De eerste bezitter van de
geünieerde beneficies van St.Jan Baptist en St.Joris was Cornelis Kiebooms (vermeld in 1572), de
tweede Hendrik van Gorp. In 1594 was deze laatste afwezig en er was geen deservitor. Als bezitter
van de geünieerde beneficies van O.L.Vrouw (in de kapel) en St.Antonius wordt in het visitatieverslag
van 1594 Paulus Everaerts genoemd. Everaerts bezat ook in Ravels nog een beneficie. Dit alles laat
vermoeden dat ook de opbrengst van twee geünieerde beneficies niet voldoende was opdat een
priester er meer in zou zien dan een bijkomend inkomen. Daarom verenigde bisschop Miraeus in 1609
de twee paren geünieerde beneficies nog eens met elkaar en bestemde ze voor het onderhoud van
één onderpastoor. Paulus Everaerts werd de eerste bezitter van de vier verenigde beneficies
(waaronder de kapelaan van St.Jan). Hij was tevens de eerste die te Weelde de funktie van
onderpastoor uitoefende, min of meer zoals deze functie nog heden ten dage op vele parochies
uitgeoefend wordt. Door de vereniging van de beneficies van O.L.Vrouw in de kapel, St.-Joris en St.-
Antonius met het beneficie of kapelanie van St.-Jan en door de beneficiant een pastorale taak te
geven, was de kapelaan van St.-Jan de onderpastoor van de St.-Michielsparochie geworden.
Pastoor en onderpastoor
Zoals de twee bezitters van de geünieerde beneficies in de periode 1572-1609, moest de
onderpastoor van Weelde in de 17e en 18e eeuw voldoen aan de missenlast van de beneficies
waarvan hij de opbrengsten had. De missen verbonden aan elk beneficie moesten gedaan worden
aan het eigen altaar van dit beneficie. De onderpastoor las dus enkele dagen per week mis in de St.-
Michielskerk (voor St.-Antonius- en St.-Jorisbeneficies) en ook eens in de kapel (voor de beneficies
van St.-Jan en van O.L.Vrouw). Iedere dinsdag werd er in de kapel mis gelezen, voor de zitting van de
schepenbank, die dus blijkbaar in de Straat haar zetel had. Zoals het ook in andere parochies de
gewoonte was, moest ook de onderpastoor van Weelde op zon- en feestdagen de vroegmis doen.
Bisschop Miraeus had dit nog eens uitdrukkelijk bepaald in de akte van 1609. Deze vroegmis
behoorde eigenlijk tot de last van het St.-Jorisbeneficie, gesticht in de parochiekerk. Derhalve werd de
vroegmis in St.-Michiel opgedragen. De bewoners van de Straat kregen dus noch door de unie van
beneficies in 1572 noch door die van in 1609 hun zondagsmis in de kapel terug!
In de periode tussen Trente en de Franse Revolutie werd nochtans op menige parochie in een ietwat
van de parochiekerk verwijderde wijk een kapel met zondagsmis opgericht of in eer hersteld. Doch te
Weelde is dit met de St.-Janskapel niet gelukt. Voor zover wij kunnen opmaken uit de fragmentarisch
overgeleverde bronnen heeft kapelaan-onderpastoor Jacobus Dickens rond 1700 nog een poging
gedaan om de zondagsmis in de kapel te herstellen. Doch pastoor Severinus Otgeri kwam daar
tegenin en de poging liep op niets uit. De onderpastoor woonde niet op de pastorij. Hij had een eigen
huis "het kapellanieke" in de huidige Koning Albertstraat, ongeveer ter hoogte van de St.-Michielskerk
(mededeling door E.Swaan). De verstandhouding tussen de pastoor en de onderpastoor was ronduit
slecht te noemen. Het was over het algemeen gebruikelijk dat de onderpastoor 's zondags
catechismusles aan de jeugd gaf. In Weelde echter is het herhaaldelijk voorgekomen dat de
onderpastoor (o.a. Jacobus Waermans in 1680) dit weigerde, omdat hij uit hoofde van zijn beneficies
niet moest. Bij het jaarlijks bezoek van de deken kloeg de pastoor dikwijls nog in andere opzichten
over de onderpastoor. Albertus Brants, onderpastoor van 1640 tot 1644, werd beschuldigd van
verwaarlozing van missenlast en van veelvuldige dronkenschap. Ook Jacobus Dickens, gedurende
vele jaren op het einde van de 17e en bij het begin van de 18e eeuw onderpastoor te Weelde, ging
zich volgens de dekenale visitatieverslagen te buiten aan brandewijn. Hij zou bovendien niet
opgewassen geweest zijn tegen zijn taak. In hoeverre deze klachten op waarheid berusten is moeilijk
te achterhalen, maar het feit dat de pastoor zijn onderpastoor bij de deken aankloeg, wijst erop, dat
het niet goed ging tussen beide parochiepriesters. Deze moeilijkheden zijn te verklaren doordat de
onderpastoor zich nog beschouwde als een middeleeuwse kapelaan zonder pastorale taak of
misschien ook wel doordat de inwoners van de Straat streefden naar een herwaardering van de St.-
Janskapel, die dan toch door de onderpastoor bediend werd, zij het dan waarschijnlijk maar voor een
misje in de week.
Ongedoopte kinderen en foetus abortivi