Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

VII.Het schoolwezen te Weelde
Voor 1900
1. De dorpsschool van 1500 tot 1873
Wanneer men te Weelde met onderwijs is begonnen, is ons niet bekend. Waarschijnlijk werd reeds
voor 1500 sporadisch onderricht aan de kinderen gegeven. Na 1500 moet dit onderricht enige vorm
hebben gekregen, want in 1529 begunstigt Joannes Huybrechts van Lommel, rector van de kerk van
Weelde (1503-1532) in zijn testament de rector van de school en de koster. Ook moet er rond die tijd
reeds een gebouw hebben bestaan dat tot school diende want in 1562 betaalden de kermeesters een
rekening "van de school te decken" en in 1564 betaalden de Heilige Geestmeesters 15 stuivers voor
het herstellen van de school. Dat de schoolmeesters die ons tot 1850 bekend zijn, ook koster waren
kan niet toevallig zijn. Doch dit alles is niet duidelijk. Te Weelde bestond het middeleeuws beneficie
van de matricularia of kosterij waarvan de beneficiant een priester kon zijn. Misschien moest deze
beneficiant uit hoofde van zijn beneficie onderricht geven aan de Weeldse jeugd. Gezien
beneficianten dikwijls niet ter plaatse resideerden, benoemden zij iemand die hun plichten mits
betaling tegenover het beneficie vervulde (zie hoofdstuk kerkgeschiedenis).
In 1686 kon heer Mattijs van Dijck te Ravels niet van het kosterskoren genieten dat geunieert was met
zijn beneficie van Onze Lieve Vrouw daar de gemeente Jespar Pauwels Schroevers tot
schoolmeester-koster had benoemd en alzo recht had op het kosterskoren. In 1733 nog was er een
conflict tussen de clerus en de wereldlijke overheid te Weelde over de vraag wie de torenklok moest
onderhouden: de matricularius Stobbelaer uit hoofde van zijn beneficie, dan wel de schoolmeester
(Herman Boeckx) uit hoofde van een contract met de schepenen en mits betaling. De eerste met
zekerheid gekende schoolmeester was Hendrick Wangius. We zien tevens dat hij ook koster was
(vermeld in 1606). Hij was waarschijnlijk benoemd in 1601 daar hij op 13 juni 1600 te Rijkevorsel tot
schoolmeester werd benoemd, voor één jaar beginnende van 24 juni 1600. In 1614 werd Albertus
Jacob Waermans benoemd als schoolmeester-koster.Meester Aelbrechts zou ongeveer 50 jaar zijn
ambt uitoefenen. Hij werd op 16 augustus 1666 in de St.-Michielskerk begraven. Meester Albrecht
Jacobs van Boxtel was gehuwd met Barbara Buycx, een dochter van de schout van Weelde Peter
Buycx (ca 1608), en tijdgenoot van Frans Van den Nieuwenhuysen, stadhouder. Peter en Frans
waren op 6 april 1606 met nog meer ingezetenen naar Baarle gegaan waar ze in het huis van Gerrit
Joosten van Gilze een troep soldaten aantroffen onder leiding van Cornelis van Turnhout. Deze
laatste werd door Adriaan Buycx, waarschijnlijk een broer van Peter, met een handbijltje dermate
toegetakeld dat hij aan de verwondingen stierf.
Hij werd als schoolmeester opgevolgd door de Weeldenaar Michiel Verheyden. Michiel Verheyden
was rond 1672 weduwnaar geworden van Cornelia Peeter Deens. Hij was een zoon van Jan
Verheyden en Magriet Jan Huybrechts. Het kostersambt werd waargenomen door Jacob Waermans,
de zoon van de vorige schoolmeester die tevens ook kapelaan was van St.Jan Baptist. Hij was vanaf
1648 onderpastoor van St.Jan en volgens Pater de Meyer toen ook reeds koster (custos per 34 annos
et vice-pastor) en zou dit blijven tot aan zijn dood in 1682. Op 3 september 1682 werd meester Michiel
Verheyden klokopwinder en orgelspeler. Hieraan was wel de voorwaarde verbonden, dat hijzelf voor
de toekomende kapelaan een suite moest geven. Hij bleef werkzaam tot aan zijn dood en hij werd in
de St.Michielskerk begraven op 17 april 1704. Nicolaes Van Leyenbergh volgde Verheyden op. Hij
was te Weelde geboren op 23 juli 1674. Hij was gehuwd met Juffrouw Johanna van Steenhuys,
dochter van Peeter, schout van Lille, Vlimmeren en Wechelderzande en drossaard van Poederlee en
van juffrouw Maria Lemmens, stammend uit de voorname Weeldse familie Lemmens.
Hij nam het niet zo nauw met zijn functie want bij resolutie van 17 september 1720 kreeg hij op
staande voet ontslag: "alsoo aen ons stadthouder ende schepenen deser vrijheyt Weelde diversche
clachten den ingesetene alhier aengaende de duytse schole datten tegenwordigen provisionele
schoolmeester veeltijts van de schole sich selven is absenterende, in volgen de kinderen niet
genochsaem avanceren in hunne leeringhe, klagende de liedens der kinderen, dat bij soo verre daer
inne bijde wethouderen niet en wort versien dat sijn hunne kinderen van den eenen kant van onse
gemeynte sullen genoodsaeck sij te seynden naer de schole vanden dorpe van Poppel, ende van den
anderen kant naer die van den dorpe van Ravels omme alsoo hunne kinderen geleert te worden waer
door merckelijcke inconvenientien staen te gerijsen, soo hebben wij stadthouder en schepenen bij