Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

IX. Oude ambachten
De windmolen bij de St.-Michielskerk
Wie van Weelde-Straat naar Weelde-Station rijdt, ziet de molen nabij de St.Michielskerk reeds van ver
oprijzen. Iedereen gaat ermee akkoord dat hij voor het dorp een sieraad is en dat hij moet behouden
blijven. Over deze molen vindt men geen eeuwenoude verhalen of archiefstukken. Hij is in 1850 door
molenbouwer Van Himbergen gebouwd voor rekening van de familie Bax-Pelkmans uit Weelde.
Reeds in 1873 werd hij verkocht aan de familie Verheyen-Dries en in deze familie is de molen tot nu
toe gebleven. De molen brandde in 1906 uit, maar hij werd herbouwd door de molenbouwers Goris en
Vosters. Over deze brandramp lezen we het volgende in het gemeentearchief: "...Wij hebben de eer u
ter kennis te brengen dat deze nacht (11 september 1906) ongeveer 1 uur 's morgens de steenen
grond-wind en oliemolen toebehoorende aan den heer Karel Verheyen-Van de Wouwer totaal in asch
is gelegd. Eene groote hoeveelheid graan is insgelijks door den brand vernield. Aan blusschen viel
niet te denken, en met moeite kon men de omliggende gebouwen vrijwaren. De oorzaak alhoewel
onbekend kan aan geene kwaadwilligheid toegeschreven worden. De gebouwen alleen waren
verzekerd".
Uit deze akte blijkt reeds duidelijk dat de molen in handen kwam van de zoon van Ludovicus
Verheyen en Joanna Maria Dries, namelijk Karel Verheyen. Deze huwde later Angelina Van de
Wouwer. De molen werd door hem in 1896 reeds overgenomen. In 1921 werden kap en wieken in een
hevige storm afgerukt, maar het herstel kwam onmiddellijk. In 1936 werd de windmolen stilgelegd en
werd het malen overgenomen door een dieselmotor. Na de dood van Karel Verheyen heeft Jos
Verheyen-Peeraer zijn vader als molenaar opgevolgd. De huidige eigenaarster is Mevrouw Jos
Verheyen-Peeraer. In 1951 vierde Weelde een dubbel eeuwfeest: dat van de molen en de molenarin
Angelina Van de Wouwer. Bij K.B.van 28 mei 1962 werd de molen geklasseerd en in 1966 volgde de
eerste restauratie. Zoals in elke streek van ons land zijn ook in de Noorderkempen waardevolle
molens verloren gegaan, maar we kunnen met overtuiging zeggen dat een mentaliteitsverandering is
ingetreden. Zonder twijfel is de laatste jaren een sterke stimulans uitgegaan van "De Nachtegaal der
Maatvennen" te Ravels. Zijn draaiende wieken hebben de heropstanding ingeluid. Men wil de molens
overal opnieuw in werking stellen. In Weelde zorgt Karel Cabanier uit Poppel daarvoor. Urenlang kan
hij aan de molen werken, alles nog eens nazien en ervoor zorgen dat de molen in goede staat blijft.
Regelmatig wordt er door hem gemalen, het is te hopen dat de molen voor de gemeenschap zal
behouden blijven en dat de materialistische ingesteldheid van sommige mensen die molen niet
noodlottig wordt.
De houten molen
Het gemaal
Het oudste document over molens dateert van 1296 maar er werd te Weelde zeker veel vroeger
gemalen. Het gemaal was een keizerlijk recht dat aan hertogen en graven werd overgedragen. Wij
woonden in het hertogdom Brabant en de hertog, die te Leuven verbleef, beschikte over het maalrecht
in alle dorpen. Krijgslieden, die de hertog op loffelijke wijze hadden gediend op zijn veldtochten,
werden met het maalrecht beleend en beloond. Het is geweten dat de eerste molenaars uit ridderlijke
geslachten stamden en tot de lagere adel behoorden. Ze waren daarenboven stadhouder in de
dorpen en hadden, namens de hertog, het bestuurlijk gezag in handen. Het gemaal of maalrecht
omvatte twee molens voor "de eeninghe" van Weelde. De "eeninghe" was de vrijheid Weelde met de
dorpen Poppel en Ravels. Te Weelde stond een windmolen tussen 't Broek van Ravels-Eel en de
Polderstraat. We denken daarbij aan de plaatsnamen: Moleneinde, Molenheike, de Molenberg, de
Molendijk, de Molenbraak en de Molenbucht. Rond 1801 werd deze molen verplaatst naar het
Molenveld in de Meir (= achter de parochiezaal van Sint-Michiel). Poppel had een watermolen op de
Aa of de stroom te Rovert bij de grens met Hilvarenbeek, Ravels had geen molen.
Het gemaal bestond in de drie dorpen uit een onverdeeld leen waardoor alle inwoners gebonden
waren hun graan te laten malen op één van die twee molens. Deden ze dat niet, dan stelden ze zich
bloot aan vervolging en bestraffing met 20 schellingen. Zo'n molen werd "dwancmolen" of banmolen
genoemd doch de inwoners konden kiezen, want bij gebrek aan wind kon de gemeente door de
watermolen van Rovert te Poppel bediend worden. Het gemaal werd voor elke bezitter ingeschreven