Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

Weelde en Wilmarsdonk. Het waren in 't algemeen de dorpen die vroeger deel uitmaakten van 't land
van Turnhout.
Boerenkrijg in 1798
In oktober 1798 werd de wet afgekondigd over de loting voor de jongelingen van 20 tot 25 jaar.
Samen met de vele andere hatelijkheden van de Fransen, veroorzaakte dit misnoegdheid in de
Kempen. De kerk had het bv. reeds zwaar moeten ontgelden. De wetten werden niet nageleefd en
men besloot tot een gewapende opstand. Doch de plannen lekten uit en het stadsbestuur van
Turnhout kon de opstand tegenhouden tot half oktober. Op 21 oktober brak de opstand uit te
Turnhout. Enkele dagen later kwam het leger der boeren en patriotten naar Turnhout. Pieter Corbeels,
Meulemans en Van Dijck stonden aan het hoofd. Weldra moesten ze echter terugtrekken naar
Herentals. "Voor Outer en Heerd" klonk het, maar de vrijheid kon niet heroverd worden.
De vroenten of gemene gronden
Poppel was nog op een andere manier met Weelde verbonden, nl. door het bezit van dezelfde
vroenten of gemene gronden. Deze band is nog na 1655 blijven bestaan. In 1331 verkocht de
grondheer, hertog Jan III, aan Weelde en Poppel de woeste gronden, tussen de palen van het
Geheul, Berschot (thans niet meer gekend toponiem; Berschot zou op de grenslijn van het Geheul en
Ten Dijcke moeten gelegen zijn), Ten Dijcke ("inter Baarle et Welde"), Ervisfort (op Steenvoort?),
Rovert, Tuldel en Mierdermeer. Hiervan worden uitgezonderd de gronden die behoren tot de
heerlijkheid Ravels-Eel, maar nochtans ten noorden van de lijn Mierdermeer-Geheul liggen. Weelde
en Poppel liggen temidden van hun gemene gronden die bestaan uit onontgonnen heidegebieden. De
verkoopprijs bedroeg 10 Doornikse ponden, vermeerderd met een jaarlijkse cijns van 3 solidi. Deze
cijns moest betaald worden op de zondag na Sint-Maarten, zoals de andere cijnzen. De oorkonde van
1331 schijnt de woeste gronden uit te geven aan de dorpen, maar het zou wel kunnen dat ze slechts
een bestaande praktijk van gebruik van de woeste gronden door de dorpen bevestigde. De oorkonde
van 1331 nemen we op in bijlage 7. Herhaalde malen werden de vroenten opnieuw afgebakend.
Hierover zijn vele documenten in het Weeldse archief bewaard, o.a. nog een afbakening der vroenten
uit 1404.
Zowel uit Poppel als uit Weelde moesten twee geschikte mannen gekozen worden om de vroenten te
beheren. Waarschijnlijk worden hiermee de gezworenen bedoeld, die samen met de burgemeester,
die de dorpskas beheerde, en met kerk- en H.-Geestmeesters het dorpsbestuur vormden. Het
dorpsbestuur maakte keuren, verordeningen "tenderende tot de welvaert, rust ende vrede" in het dorp
en betreffende het gebruik van de gemene gronden. Zo bezitten we nog de "Ordonnantien ende
statueten waer naer een ieder sich sal hebben te reguleren int gebruyck van de vrunten, schouwen,
sanden, etc." Het dorpsbestuur inde bovendien de rechtstreekse belastingen, verkocht stukken van de
gemene gronden en gaf niet-dorpelingen tegen betaling van een cijns het recht gebruik te maken van
de vroenten van het dorp. We hebben de indruk dat de gezworenen van Weelde en Poppel
tegelijkertijd ook schepenen geweest zijn. Zo komt het dat we de schepenbank van Weelde en Poppel
de administratieve bevoegdheden van de dorpsbesturen van Weelde en Poppel zien uitoefenen. Bv.
in 1625 vroeg de schepenbank toelating aan Filips IV om een stuk vroente te verkopen ten voordele
van de heropbouw van de kerk van Poppel, die in 1624 gedeeltelijk uitgebrand was. De koning gaf
toelating om 60 bunder te verkopen. Het toezicht op de gemene gronden was de taak van de vorster
of veldwachter. Hij moest er voor zorgen dat niet-gerechtigden geen gebruik maakten van de
vroenten, dat er geen ziek of schurftig vee kwam weiden en dat er geen turf gestoken werd op
plaatsen en op tijdstippen dat het verboden was door de dorpskeuren. Over de afbakening en het
gebruik van de gemene gronden hebben Poppel en Weelde herhaaldelijk geschillen gehad met de
omliggende dorpen en gehuchten. Graaf Julien de Pestre, heer van Turnhout van 1768-1774,
beschouwde zichzelf (en niet de dorpen) als eigenaar van de woeste gronden. Hij spande processen
in tegen een hele reeks dorpen uit het kwartier van Turnhout. Poppel en Weelde bleven hun
gemeentegronden in gemeenschappelijk bezit behouden tot na de Franse Revolutie. Slechts in 1822
lieten Poppel en Weelde hun gemeentegronden door een landmeter van het kadaster in twee
verdelen en kreeg elk van beide dorpen zijn eigen gemeentegronden. In 1429-1430 was er een
geschil met Baarle over het gebruik van de woeste gronden en in 1723 proceste de vrijheid Weelde
met Arendonk en Turnhout. Reeds in de 16e eeuw was er een geschil met Mierde over de afpalingen