Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

de deure, dat men die lichtelijcke ende wel sien kan". En waar een huisgenoot van een pestlijder "uyt
nootsaeck" zich op straat moest begeven, was hij verplicht "bloot ende onbedeckt een witte roede van
een el lang" in de hand te dragen en ieder, die hem "sagh, moest soo veel en soo verre te wijcken, als
het mogelijk was". Er werden personen aangesteld, die de besmette huizen moesten vegen en
schrobben, de zgn. "schrobbers, schrobsteren en wakers"; zij waren tevens belast met het begraven
der doden hetgeen in de schemeravond of in de nacht moest geschieden;het waren doorgaans arme
mensen, die zich met deze werkzaamheden belastten; niemand leende zich graag voor dit gevaarlijke
werk, al werd het dan ook goed betaald. De pestjaren in Weelde kunnen we slechts achterhalen vanaf
1598. Vanaf dat jaar werden in Weelde de begrafenissen in kerkregisters opgetekend. Ook voor 1598
zullen onze voorouders echter ook wel door deze kwaal geteisterd geweest zijn. De grootste
pestepidemie geselde Europa immers al halverwege de 14de eeuw. Via de havens van Azië en
Frankrijk (Marseille) drong de zwarte dood in 1348 het Europese vasteland binnen en bereikte in 1349
de Lage Landen. Ongeveer 40% van de Europese bevolking zou aan de verschrikkelijke ziekte
bezwijken. Het schijnt dat Brabant en dus ook de Vrijheid Weelde, iets minder geteisterd geweest zijn.
We kennen uit die periode echter geen bevolkingscijfers van Weelde, evenmin als van bijvoorbeeld
Turnhout. Nadien zou de ziekte geregeld de kop opsteken in de Kempen. Turnhout kende in de 15e
eeuw pestepidemieën, o.a. in 1430, 1431, 1438, 1480 en 1490. Ook in de 16e eeuw woedde de pest
verschillende malen in de Kempen. In de jaren 1518-1520 zo erg dat in Turnhout "menich duysent
personen daer ter tijt afgestorven sijn". Turnhout was "ongepeupeleerd ende verwilderd" en zonder
"coopluyden". Er werd geen bier gebrouwen, geen brood gebakken. De herbergen waren gesloten. De
schout van Turnhout noteerde in 1518 geen inkomsten voor Poppel, Ravels en Weelde ..."waer die
haestige siecte had geregneert" en talrijke personen waren overleden. In 1552 kondigde de dorpsheer
van Ravels zware sancties aan tegen inwijkelingen van dorpen waar de pest voorkwam. Van 1569-
1570 en van 1583-1586 heerste de epidemie zo erg dat Turnhoutenaars de toegang tot Antwerpen
was ontzegd. Velen hadden de Vrijheid Turnhout verlaten om hun leven te redden en hadden zich
gevestigd in de bossen en heidevelden rondom de stad. Van de achtergebleven gezinnen waren er
geen 15 of 16 die niet waren aangetast. Er was in Turnhout nog maar 1 bakker, 1 brouwer en 1
vettewariër. De stad was zo eenzaam dat de straten en mesthopen met gras begroeid waren.
De 17e eeuw liet zich al onmiddellijk aanzien als een pesteeuw. In het begin van de eeuw viel prins
Maurits van Nassau vanuit Holland onze Brabantse gewesten binnen om vooral Antwerpen aan de
Spanjaarden te onttrekken. In Weelde zien we in die jaren van 1601-1604 de pest toeslaan. In 1602
werd Adriaan Sebastiaensen gestraft, omdat hij mest weggevoerd had uit een hoeve waar de pest
heerste. In 1603 stierven Govaert van den Nieuwenhuysen, Cathalijne Michiels zijn vrouw en twee van
hun kinderen aan "de gauwe of peste". Volgens een attestatie van de schepenen van Baarle uit 1608
(zie bijlage 8) was Weelde erg getroffen door oorlog en pest. In de jaren 1630 dook opnieuw een
pestgolf op. Vanaf 1632 tot 1643 heerste de pest overal in Europa. De Vrijheid Weelde viel ten prooi
aan brandschattingen, opeisingen, plunderingen en terreur, teweeggebracht door Hollandse geuzen of
tegenstanders van het Spaanse bewind. Wanhopige soldaten richtten bloedbaden aan en troffen
vergeldingsmaatregelen tegen de geestelijken van de Roomse godsdienst. De pestjaren te Weelde
vielen midden in deze wreedaardige retorsie. De aangetasten werden in een zaal van het
gemeentehuis ondergebracht en afgezonderd, waar zij allen samen werden verzorgd. De lijken
werden aanstonds begraven. Weelde telde in 1637 een honderdtal lijken. Slechts 11 huishoudens
bleven ongedeerd. Op 24 juli 1637 werden door de schepenen onderrichtingen uitgevaardigd om deze
ziekte te bestrijden. Niemand die besmet was, mocht onder het volk verschijnen binnen de veertien
dagen op straf van 21 gulden. Niemand mocht wanneer zijn huis besmet was, de schrobbers nog
buiten laten of laten werken op het veld. Tevens was iedereen gehouden de overheid te verwittigen,
wanneer er besmetting in zijn huis was, opdat het huis binnen een vastgestelde tijd zou kunnen
worden ontruimd. Het dokument is jammer genoeg gedeeltelijk vernield en daarom ontbreken ons de
verdere voorschriften. Op 21 november 1637 werden de maatregelen veralgemeend en uitgebreid op
de dieren. Het was ten strengste verboden nog dieren buiten te brengen op straf van boete. Wanneer
men bij dag deze regel overtrad, werd een boete gevraagd van 10 stuivers voor een paard, koe,
vaars, rund of veulen, een van 4 stuivers voor een kalf of varken en een van twee stuivers voor
schaap, ooi of lam. Bij nacht verdubbelde de boete.
Pastoor Zebertus van den Dungen had het dorp verlaten en verbleef te Antwerpen. Was het omwille
van de pest of omwille van de retorsie? Hierop blijven we het antwoord schuldig. Hij overleed te
Antwerpen op 7 mei 1637 maar de uitvaart had te Weelde eerst plaats op 3 september 1637. De pest
woedde andermaal in 1668, toen voor de eerste maal Franse soldaten ons dorp binnenvielen in hun
strijd tegen Holland. Eén van de slachtoffers die aan de pest overleed, was pastoor Le Pieme. Hij