Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

inne. Door welcken hagelslagh de graenen, haver, boeckweij, speurie als baere hooffvruchten
tenemael sijn vaneen geslagen ende vernielt, lamentabel om te sien". De gemeente werd daarna
geteisterd door hevige hagelslag op 21 augustus 1841, 7 augustus 1846, 5 juni 1852, 13 juni 1864, 3
juni 1886, 11 april 1887, 26 mei 1889. In Weelde maakte men echter bezwaren tegen het in cultuur
brengen van de gemene heidegronden. Toegegeven moet worden, dat deze bezwaren (gedeeltelijk
althans) van sociale aard waren (men wilde keuters en dagloners het gebruik van de gemene gronden
niet doen verliezen), maar ze remden alleszins de produktiviteit. De vereniging van België met
Nederland, eerst onder Frankrijk, later onder Willem I, bood Weelde een ruimer afzetgebied (Breda),
maar ook toen kregen de ontginningen nog te weinig aandacht. De scheiding van Nederland en België
bracht mee, dat het handelsverkeer over de grens werd lamgelegd en dat Weelde zich slechts naar
één markt kon richten, nl. Turnhout. Door het herhaaldelijk mislukken van de aardappeloogsten kwam
er rond 1845 geweldige armoede. De mensen hadden geen eten, geen werk en waren overgeleverd
aan de openbare onderstand van de gemeente. In 1846 gingen velen werken aan de vaart te Ravels,
die toen werd gegraven. Toen ook dat werk geklaard was, besloten de gemeenteraadsleden om met
de ontginning van de heide te beginnen. Op die manier zou men werk verschaffen aan de
verpauperde bevolking. De broodprijs steeg voortdurend en het is zeker dat de Weeldse bevolking
zeer droevige jaren heeft beleefd. Na deze hongersnood van de jaren 1845-1847 werden in België
wetten van kracht die toelieten eigenaars die hun woeste gronden zelf niet ontgonnen, te onteigenen,
en de gemeenten te verplichten tegen zeer lage prijzen gemeentegronden ter ontginning af te staan.
In de jaren daarna werden ook in Weelde veel heidegronden ontgonnen. Hoe het met de landbouw
was gesteld kunnen we lezen in een verslag van 25 september 1851. De ontginning van de heide was
nodig, want de produktiviteit moest stijgen om de in de 19de eeuw nog steeds dreigende hongersnood
te voorkomen, en enige welstand te verzekeren. Klep brengt Weelde voor wat betreft de periode
1750-1850, samen met Ravels, Poppel e.a., onder in de categorie van de arme heidedorpen, waarin
de economische ontwikkeling geremd werd door de slechte bodemgesteldheid en de afwezigheid van
verbindingen en industrie en waar voor 1850 ook geen resultaat van ontginningen te bespeuren viel.
In Weelde waren bovendien de zaaigoedopbrengsten lager dan in Ravels of Poppel, niettegenstaande
de grond er beter was. Waarschijnlijk zijn deze lagere opbrengsten te verklaren doordat de investering
aan kapitaal en arbeid hier nog lager of slechter was dan in beide genoemde buurdorpen. Ook de
verhouding ossen-paarden leert ons iets over de welstand of armoede van een dorp: met ongeveer
70% paarden behoorde Weelde samen met Ravels tot de middelmaat, terwijl in dit opzicht Poppel met
50% tot de laagste categorie behoorde.
De economische armoede van Weelde weerspiegelde zich in de lage bevolkingsgroei. Weelde had
1080 inwoners in 1825, 1121 in 1837 en 1189 rond de eeuwwisseling. In de periode 1762-1840
kenden de heidedorpen waar Weelde toe behoorde, slechts een gemiddelde bevolkingsgroei van
21%, tegenover 108% in de streek Kalmthout-Essen-Wuustwezel, die deze aangroei dankt aan
ontginningen voor 1850. De bevolkingsdichtheid was ook betrekkelijk laag in Weelde: 26 inwoners per
vierkante kilometer in 1762 en 31 in 1840. In de 19e eeuw werd de bevolking nog dikwijls zwaar
geteisterd door epidemische ziekten. Dit valt niet te verwonderen, want de hygiëne was zeer slecht.
Op de opeisingsbevelen van de meeste Weeldse jongemannen die onder Napoleon werden
opgeroepen staat onder de speciale kenmerken aangegeven: littekens van "petite variole", dit zijn
pokken. Op het einde van de Eerste Wereldoorlog stierven er in Weelde nog heel wat mensen aan de
zgn. "Spaanse griep", naar het getuigenis van oudere mensen die ze meemaakten, een echte
epidemie. In 1850 bouwde de familie Verheyen de molen bij de St.-Michielskerk. Zo telde Weelde op
het einde van de 19e eeuw twee molens. De molen van het Moleneinde werd eerst verplaatst naar het
begin van de Meir en tijdens de oorlog van 1940-1945 afgebroken. In 1900 bouwden de boeren de
stoommelkerij "De Verbroedering". Daarin werden toen dagelijks 3000 liter melk ontroomd. Er waren
in 1900 enkele winkeliers in de Straat en aan de kerk. In 1908 werd de brouwerij "De Zwaan"
gebouwd. In de jaren 1922-1923 kreeg Weelde een publieke telefoon, alhoewel in primitieve toestand.
Men had namelijk geen lokaal en daarom besloot Modest Van der Voort (Destje) gratis een hoekje van
zijn werkhuis af te staan. Hier werd een houten hokje getimmerd en zo konden de Weeldenaren
opnieuw telefoneren. Rond 1928 hadden al enkele mensen in het dorp een radio en een auto. Toch
onderging het uitzicht van Weelde ondanks deze vernieuwingen van de twintiger jaren, in de jaren 30
gevolgd door crisis en werkloosheid, in 1939 door de mobilisatie en in mei 1940 door de oorlog, geen
grondige veranderingen. In 1954 kon Pater Henri Maes nog schrijven dat Weelde gebleven was wat
het altijd geweest was: een rustig landbouwersdorpje. Een ingrijpende wijziging kwam er in Weelde
slechts de laatste 10 tot 15 jaar, door de inwijking van mensen die in Turnhout of zelfs in Tilburg en
Breda werkten: een nieuwe wijk ontstond achter de Hof-ten-Bergenlaan en achter het gemeentehuis.