Weelde Toen en Nu - Heemkundekring Nicolaus Poppelius

herbouwd, althans niet tot oorspronkelijke versterkingen, want Jan Fransz. Back, de neef van
Christiaan Huygens, vader van Constantijn Huygens schreef in 1581: "Christiaen Jan Backx, mijn
grootvader, sijn huysvrouw was jonkvrouw Lucia Back, woonende op een omwatert huys ofte slot tot
Weelde int lant van Turnhout, kort bij de kercke aldaer, de edificien ende borchtgracht er noch
jegenwoordich leggende". In 1982 zijn er inmiddels meer dan vierhonderd jaar voorbijgegaan en de
burchtgrachten zijn er meestendeels nog. Ze moeten zeker zeshonderd jaar oud zijn. Binnen de
burchtwateren werden later nog gebouwen opgericht. Meer geschiedkundige aantekeningen worden
hierover in dit boek verstrekt onder het kapittel "De pastorele hoeve".
De pastorale hoeve
De pastorale hoeve, die hoorde bij de bezittingen der pastorij, stond op "Het hof ten Bergen", naast de
plaats waar het kasteel van de Heren van Weelde had gestaan. Vroeger hoorde deze hoeve echter
niet bij de bezittingen van de pastorij, want we zien dat ze in het midden van de XVIe eeuw in het bezit
is van Mr.Dominicus Van den Nieuwenhuysen, secretaris van Weelde en meier van Ravels, "seecker
erffenisse mette binnen ende buyten waeteren den bogaert met het hoff ende neerhoff etc. genaempt
het hoff ofte Borcht". "Het hoff ofte borcht" kwam vermoedelijk in handen van zijn dochter Ida Van den
Nieuwenhuysen, die gehuwd was met Jonker Pauwels vanden Leemputte. Op 13 juni 1627 kocht de
pastoor van Weelde Zebrecht Van Dungen het goed (ook genaamd "De Motte"): "seecker erfenisse
mette watere daeromme, bogaert, etc. genaempt thooff ofte Borch". Dezelfde pastoor van Dungen
verkocht op 21 maart 1628 aan Dierk van Kessel voor de erfgenamen van Juffrouw Ida Van den
Nieuwenhuysen, weduwe in eerste echt van Jonker Pauwels vanden Leemputte, en in tweede echt
van Jonker Godefridus D'Absolons, een cijns van 15 gulden sjaars (te betalen in 's-Hertogenbosch) op
de hofstede "genoempt het Hoff, daer op een casteel gestaen heeft, gelegen aen de kerck". Op 3
februari 1631 werd het erf genaamd "Het hof of borcht" verkocht aan Mr.Wibrand Andriess,
zangmeester der stad Antwerpen en Maria Van Westerlaecken Van den Dungen, zijn vrouw. Hoe dan
ook, deze pastorale hoeve "Het hoff ofte Borcht" was in 1694 in handen van Petrus Verbuecken, man
van Maria Magdalena van Turnhout. Adriaen van den Heuvel was er toen huurder van. In 1694 werd
"Het hoff ofte Borcht" door Laurentia Otgeri zuster van de pastoor van Weelde, die in Venlo woonde
voor 3025 gulden gekocht. Zij schonk in 1694 het goed aan de kerk. Het bleef in handen van de
pastoor tot tijdens de Franse Revolutie. Toen werd ze door de overheid aangeslagen, maar door de
pastoor weer ingekocht in het begin van de 19e eeuw. De pastoor verkocht ze dan opnieuw aan de
familie Van Eyndhoven, die ze afstond aan de familie Verheyen.
In de 18e eeuw werd de hoeve regelmatig verhuurd. Op het einde van de 17e eeuw was Adrianus
Van den Heuvel huurder. In 1733 werd de hoeve verhuurd aan Claes Schats, man van Jacomijn Van
den Heuvel, in 1749 aan Jan Havermans, de man van Clara Gielen, in 1752 aan Jan Van Gorp, man
van Anna Maria Kivits en in 1785 aan Joannes Van Eyndhoven, man van Anna de Bont. De pastoor
behield echter het recht de Borcht (gracht) zelf te gebruiken en elk jaar 6 karren mest te mogen
ontvangen voor zijn eigen tuin. De pastorale hoeve is thans verdwenen. Op dezelfde plaats staat een
nieuw gebouw, maar als privaat bezit. De omgeving van "Het hoff ofte Borcht", het huidige Hof ten
Bergen, heeft een zeer rustiek karakter. Op deze plaats stond dus vroeger het kasteel van de Heren
van Weelde. Dit werd waarschijnlijk in het begin van de XVIe eeuw afgebroken, maar het is niet
duidelijk hoe het goed in handen kwam van secretaris Dominicus Van den Nieuwenhuysen (1550).
De Heilige Geesttafel
Onder de talrijke stichtingen speelt deze voorzeker een grote rol tot aan de Franse Revolutie. Enige
tijd bestond zij naast de armentafel waarin zij later de voortzetting vond. Deze bestaat thans nog als
"armenbestuur", nu O.C.M.W. Grammaye verhaalt dat zij door een zekere Joannes Cornelius en ten
voordele van de armen voldoende begiftigd was. Waarschijnlijk moet zij reeds bestaan hebben vanaf
1453, vermits dat jaar "een geestelijk-weirelijk beneficie wordt opgereght onder de bescherming van
den H.Geest", hetzelfde beneficie als dat van Sint-Antonius. De rekeningen van de Heilige Geesttafel
beginnen rond 1561 en lopen tot 1755. Het geld kwam bijeen door stichtingen en werd vooral
geschonken door testament. Bijna in ieder testament staat een legaat vermeld ten voordele van deze
tafel.
Aldus moet haar werking zeer intens geweest zijn. Dit blijkt nog uit de talrijke plaatsnamen die op die
instelling wijzen. Daarnaast werden door landbouwers renten gesticht op goederen ten voordele van