Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

BEATA RUSEK
Palindrom jako przyk³ad symetrii
w jêzyku
Jêzyk jest tworem niezwykle elastycznym. S³owa wykorzystywane
s¹ w dowolnych schematach. Tej giêtkoœci, kreatywnoœci jêzyka
zostaje w przypadku palindromów narzucony szablon, wzór
postêpowania – gramatyka symetrycznoœci 1 . Palindromy reprezentuj¹
bowiem œciœle przemyœlany uk³ad literowy. Palindrom nie bêdzie
palindromem, je¿eli czytany wspak nie przeka¿e tej samej treœci
za pomoc¹ tego samego ci¹gu liter. Mo¿liwoœæ odczytywania
wyrazów „wprzód i wspak” stanowi naturaln¹ cechê niektórych leksemów,
takich, jak np. kajak, sos, potop, które budz¹ zdecydowanie
mniej emocji w porównaniu z konstrukcjami bardziej rozbudowanymi:
zdaniami lub wierszami 2 .
1 Symetrycznoœæ jest cech¹ wystêpuj¹c¹ nie tylko w jêzyku. Znane s¹ palindromy
matematyczne, symetryczne uk³ady genów w genetyce, symetria w sztuce
fotograficznej, w muzyce. Do palindromów s³ownych zaliczano równie¿:
(1) utwory o budowie umo¿liwiaj¹cej odczytanie ich wspak ca³ymi wyrazami
lub wersami przy jednoczesnej zmianie ich znaczenia (np. utwór Raki Jana
Kochanowskiego), (2) s³owa lub zdania, które czytane sylabami przy czytaniu
ich wspak brzmi¹ tak samo, (3) wyrazy, które czytane wspak tworz¹ inne wyrazy.
Ze wzglêdu na szerokie spektrum interpretacji znaczenia terminu „palindrom”
zasadne wydaje siê ograniczenie jego definicji do wyrazów, zdañ, daj¹cych
siê „jednakowo odczytywaæ od pocz¹tku do koñca i od koñca do pocz¹tku”
(G£OWIÑSKI, KOSTKIEWICZOWA, OKOPIEÑ-S£AWIÑSKA, S£AWIÑSKI, 1998: 204).
2 Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda z pocz¹tku XX wieku zawiera
tak¹ definicjê s³owa palindromon – „w póŸniejszej ³acinie versus cancrinus,