Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Palindrom jako przyk³ad symetrii w jêzyku
191
pliwego odbiorcy b¹dŸ do odszukiwania g³êboko gdzieœ ukrytych
znaczeñ, b¹dŸ do ich tworzenia za pomoc¹ w³asnej wyobraŸni i ³¹czenia
poszczególnych sensów wyrazów. Konstrukcje symetryczne
wymagaj¹ czujnoœci i roztropnoœci, ci¹g³ej ostro¿noœci przy ich odbiorze.
Jakakolwiek niekonsekwencja w strukturze palindromu
mo¿e podwa¿aæ wiarygodnoœæ jego twórcy. Przyk³adowo, przy zachowaniu
spójnoœci logicznej, sk³adniowej i gramatycznej mog¹ zdarzyæ
siê przypadki „przymkniêcia oka” przez autora na pewne nieœcis³oœci
w lustrzanym odbiciu poszczególnych liter, jak w nastêpuj¹cych
zdaniach: Aksamitna rama... O, win ¿ó³te runo!... Pani,
pan... Tak! Kat napina ponure t³o... ¯niwo... Amarant i maska
(T, 99); Zakopane i cel wieczoru urocze i w lecie na pokaz (T, 99).
Przyk³ady te wskazuj¹ na – w pierwszym przypadku – niedok³adnoœæ
w symetrycznym uk³adzie liter o i ó, w drugim przypadku –
na brak lustrzanego odbicia przy wstecznym odczytywaniu dwuznaku
cz. Tak jak jedna litera mo¿e „zepsuæ” symetriê palindromu,
tak podmiana innej umo¿liwia stworzenie dwóch ró¿nych zdañ:
Ej¿e, trener te¿ je!; Ej¿e, treser te¿ je! (G, 88).
Dodatkow¹ cech¹ palindromu jest te¿ swoista lapidarnoœæ. Zazwyczaj
wystêpuj¹ zdania jednocz³onowe, najczêœciej z jednym
orzeczeniem: ¯art s¹dowy: Mila, palimy wod¹ stra¿ (G, 74). Treœæ
przekazywana jest w formie rozkaŸników: Iwono, ty rabuj okop spokoju
barytonowi (B, 27); Mów, da baba dwóm? (G, 99), zdañ oznajmuj¹cych:
Iza ³¹k¹ ³azi (G, 91), pytaj¹cych: Ile makreli da³a dilerka
Meli (MZ, 51). Wœród czêsto wykorzystywanych konstrukcji
s¹ zestawienia, w których drugi cz³on zdania ma stanowiæ swoist¹
definicjê pierwszego: Anna z ramy – Marzanna (MG, 13); Komar –
amok (MG, 16); Dar popa – Poprad (MG, 18).
Palindromy s¹ formami mieszcz¹cymi siê na peryferiach stylu
artystycznego 9 , propaguj¹cego „oryginaln¹, now¹ dla odbiorcy wi-
9 Do charakterystycznych cech stylu artystycznego zalicza siê m.in.: (1) nasycenie
ró¿nego typu tropami, w tym metafor¹, nieokreœlonoœæ i figuratywnoœæ
(SKUBALANKA, 1991), (2) zwart¹ organizacjê tekstu przy jednoczesnej mo¿liwoœci
wch³aniania sk³adników ró¿nych odmian jêzyka, (3) z góry za³o¿on¹
nienormalnoœæ (dewiacyjnoœæ) (WILKOÑ, 1978).