Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Obecnoœæ gwary œl¹skiej w literaturze...
239
aby rzecz nie przenios³a siê na s¹siedni familok, wrzeszcza³o
siê jeszcze g³oœniej – nie zdaj¹c sobie sprawy – „Pó³ do
jedynosty, babko!” „Ajjajjaj, jak tyn czas leci” – komentowa³a
swój los i zamyœla³a siê ju¿ w po³owie tego krótkiego zdania,
a cz³owiekowi serce zamiera³o ze strachu i w³asnej g³upoty.
(KUTZ, 1994: 31)
Podane przyk³ady nie powinny sugerowaæ, ¿e Kutz pos³uguje
siê gwar¹ tylko po to, ¿eby uzyskaæ efekt komiczny. Kiedy Paulek
wraca z wojny, z frontu i zes³ania – wycieñczony, ¿e nie do poznania,
w³asny ojciec i matka nie rozpoznaj¹ go i nie chc¹ wpuœciæ do
domu, s¹dz¹c, ¿e to kolejny ¿ebrak, dziod, który prosi o wsparcie,
ogranicza siê do jednego, pojedynczego zdania: Jo jest Paulek, wasz
syn!, nastêpnie klêka, bo ka¿de kolejne s³owo musia³oby zabrzmieæ
patetycznie – tego wymaga³by tragizm sytuacji. Jednak Œl¹zak
konsekwentnie wystrzega siê patosu. Kazimierz Kutz poprzez umiejêtne
wyeksponowanie tej w³aœciwoœci mowy wskazuje na cechy
charakterologiczne Œl¹zaków: umiar w s³owach i czynach – ani s³owa,
ani czyny nie mog¹ przerastaæ sytuacji.
Jêzyk bohaterów powieœci Gnój Wojciecha Kuczoka jest bodaj
jedynym elementem, który pozwala usytuowaæ miejsce akcji na Œl¹sku.
Ich dialogi œwiadcz¹ o tym, ¿e w trakcie szkolnej nauki poznali
jêzyk ogólnopolski, jednak w ¿yciu domowym chêtnie siêgaj¹
do gwary. Mieszanina jêzykowa, któr¹ siê porozumiewaj¹, jest
znakiem czasu – obecnie bardzo czêsto w rozmowach prywatnych
s³yszy siê taki w³aœnie jêzyk. Kuczok nie stylizuje, ale raczej naœladuje
sposób mówienia bardzo rozpowszechniony wœród inteligencji
z pierwszego pokolenia:
Ty sie, ch³opie, nazywasz ojcem? Coœ ty zrobi³ dla niego
w ¿yciu? (...) Maltretowaæ tylko umiesz, tak cie wychowa³a na
gruchlika ta twojo matka, ta jyndza!
Matka zaczyna³a „godaæ” mniej wiêcej wtedy, kiedy i stary
K. rezygnowa³ z poprawnoœci jêzykowej, jednoczeœnie uwalnia³y
siê w niej ³zy i gwara familocka.
(KUCZOK, 2003: 124)