Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa
Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa
Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
30 IWONA SZATKOWSKA<br />
przyjmuje punkt widzenia zdystansowanego do œwiata, obiektywnego<br />
œwiadka;<br />
– literatura dokumentu osobistego – zaliczyæ tu mo¿na prozê autobiograficzn¹;<br />
dominacja pierwiastka osobistego sprawia, ¿e podmiot<br />
postrzega œwiat z ró¿nych punktów widzenia, wchodzi<br />
w ró¿ne role, aby uzewnêtrzniæ swoje uczucia, okazaæ emocje;<br />
– esej – specyficzna forma wypowiedzi pozostaj¹ca na styku literatury<br />
i nauki, uruchamia wiele punktów widzenia; podmiot<br />
wypowiada siê z perspektywy erudyty, intelektualisty, by niepostrze¿enie<br />
wejœæ w rolê œwiadka i bacznego obserwatora, który<br />
komentuje œwiat i otaczaj¹c¹ go rzeczywistoœæ (CZERMIÑSKA,<br />
2003: 18).<br />
Jak pokaza³ przyk³ad rodziny gatunków z krêgu literatury niefikcjonalnej,<br />
kategoria punktu widzenia umo¿liwia wyodrêbnienie<br />
z rozleg³ego pola gatunkowego mniejszych grup rodzinowych, które<br />
³¹czy ze sob¹ cecha niefikcjonalnoœci i zwi¹zana z ni¹ podmiotowa<br />
perspektywa, a dziel¹ bardziej szczegó³owe cechy konceptualizatora<br />
i profilowania (por. WITOSZ, 2005: 150). Gatunki zebrane<br />
w trzech wyró¿nionych podgrupach, pozostaj¹cych w obrêbie pola<br />
gatunkowego prozy niefikcjonalnej, cechuje typowy dla ka¿dej z nich<br />
stosunek do œwiata, a tym samym odmienne postrzeganie przedmiotów:<br />
od subiektywizacji w ogl¹dzie rzeczywistoœci (literatura<br />
dokumentu osobistego), która polega na maksymalizacji roli konceptualizatora,<br />
po maksymalnie obiektywn¹ percepcjê œwiata i wyeksponowanie<br />
roli przedmiotu konceptualizacji, co jest domen¹ literatury<br />
faktu 9 (por. TABAKOWSKA, 2004: 52).<br />
Sposób widzenia œwiata stanowi tak¿e istotny wyznacznik wyodrêbniania<br />
odmian stylowych danego jêzyka. Na tym poziomie kategoryzacji<br />
wa¿n¹ rolê odgrywa punkt widzenia, który wczeœniej<br />
sytuowa³am na poziomie kulturowym (intersubiektywny punkt<br />
widzenia). Na plan pierwszy wysuwa siê tu jego znaczenie mentalne,<br />
a wiêc aspekt poznawczy, aksjologiczny, œwiatopogl¹dowy<br />
9 Inn¹ propozycjê, wykorzystuj¹c¹ kategoriê intencji tekstu (w rozumieniu<br />
autora blisk¹ podmiotowemu punktowi widzenia) przedstawi³ E. BALCERZAN<br />
(1999).
Change language