Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

188 BEATA RUSEK
Symetria jest cech¹ charakterystyczn¹ i jednoczeœnie nieroz³¹cznym
elementem palindromu – „na tym w³aœnie polega istota palindromu
(z greckiego palin, z powrotem, i dromos, bieg), czyli literozwrotu,
wspakoliteru, wstecznia, przewiertnia, odwrotnia, odwrotnika
[...]” (TUWIM, 1950: 96). To ona sprawia, ¿e palindromy
interesuj¹, bawi¹, intryguj¹, zaskakuj¹, ale równie¿ motywuj¹ do
pokonywania nak³adanych przez jêzyk ograniczeñ.
Historia palindromu, zwanego równie¿ sotad¹, siêga III wieku
p.n.e. 3 W okresie cesarstwa rzymskiego takie utwory nazywano
równie¿ versus anacyclici, versus reccurentes, versus cancrini, carmen
supinum (PENSZKO, 1975: 53). W latach miêdzywojennych –
bo w tym okresie wychodzi³a encyklopedia Gutenberga – wiersze,
zwroty palindromiczne okreœlano mianem: „anacykliczny” 4 .
W pewnych okresach doszukiwano siê g³êbszego, filozoficznego
znaczenia palindromów 5 . Nie mo¿na zaprzeczyæ, ¿e „w palindromie
jest coœ tajemniczego, mistycznego” (BRALCZYK, 2004: 136). Usilne
d¹¿enie do skonstruowania lustrzanych zdañ determinuje poczynania
wielu twórców. Do grona najbardziej znanych polskich palindromistów
ostatnich dziesiêcioleci zaliczyæ mo¿na Juliana Tuwi-
wiersz rakowy, zowie siê wiersz, który naprzód i wspak czytany to¿ samo znaczy,
jak np. wiersz, który k³ad¹ w usta szatanowi: Signa te signa; temere me
tangis et angis, albo Otto tenet mappam, madidam mappam tenet Otto”. Encyklopedia
powszechna, 1901. T. 11: 240).
3 Inna nazwa palindromu – sotada – pochodzi od imienia literata trackiego
Sotadesa z Maronei, ¿yj¹cego w III wieku p.n.e., pierwszego znanego palindromisty.
Jednym z najstarszych i najbardziej znanych palindromów jest
zdanie: si nummi immunis – jeœli zap³acisz (mi honorarium), zostaniesz uwolniony
(przez s¹d od winy i kary) (PENSZKO, 1975: 51).
4 Anacykliczny (z gr. okr¹¿aj¹cy) – „wiersz lub zwrot, który czytany wprzód
i wspak zachowuje swoje brzmienie, wiersz taki nosi te¿ nazwê palindromu.
Œredniowieczni pisarze nabyli wielkiej wprawy w tego rodzaju wierszach, tak¿e
i ³aciñskich”. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. 1932, T. 1: 192.
5 Palindromy uwa¿ane by³y za zdania magiczne, natomiast wspó³czeœnie
wykorzystywane s¹ g³ównie do celów ludycznych. Jedno z opowiadañ Julio
Cortázara oparte zosta³o na palindromach. Przedstawia historiê cz³owieka,
„który by³ maniakiem tych s³ownych zabaw”; dos³owne odczytywanie przez
bohatera palindromów, nazbyt emocjonalne anga¿owanie siê w ich treœæ, sta-
³o siê powodem jego klêski (CORTÁZAR, 1989: 37–52).