Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Obecnoœæ gwary œl¹skiej w literaturze...
235
Oczywiœcie, w dialogach, mowie pozornie zale¿nej, w monologu
wewnêtrznym s³owa gwarowe wystêpuj¹ czêœciej: Kopalnia siê rozleci
jak stary marny klamor; By³ dziwny i o¿arty. Pieroni³, kl¹³
ponuro na jakiœ rz¹d czy zarz¹d (...). [dzieci] bajuka³y, [by³y]
umurcane.
G³ówny bohater nie wypowiada ani jednego zdania, choæ ca³e
brzemiê emocji jest na nim skoncentrowane. Intensywnoœæ uczuæ
przekracza³a pojemnoœæ s³ów.
W. Szewczyk stosuje tak¿e ca³e zwroty frazeologiczne lub ich
czyteln¹ trawestacjê:
Wtedy to jeszcze górnik by³ panem na swoim, ci¹gnêli wszyscy
ch³opcy do pracy jak do chaji.
(...) niech wam Polska da ¿raæ!
(...) psinco mamy w ¿yciu.
(...), ¿e nawet mu siê w sercu miêkko zrobi³o trochê.
(...) Braknie poma³u wêgla jak zabrak³o chleba, trzeba mu
bêdzie z domu gdzieœ po fechcie wyjœæ (...). Przysz³a bez
uciechy.
(SZEWCZYK, 1967)
Ju¿ nawet tak pobie¿ny przegl¹d pokazuje, ¿e W. Szewczyk
œwiadomie i celowo wprowadza³ gwarê. Sposób, w jaki to robi,
œwiadczy, ¿e ocenia³ piêkno tego jêzyka na równi z jêzykiem literackim.
S³owa gwarowe oddaj¹ intencje autora nie gorzej od jêzyka
ogólnopolskiego, a czêsto s¹ w tym doskonalsze. Zauwa¿yæ przy
tym trzeba, ¿e Szewczyk konsekwentnie stara³ siê unikaæ germanizmów.
S³awa Gustawa Morcinka znacznie przyczyni³a siê do rozpowszechnienia
œl¹skiej gwary tak¿e poza terenem Œl¹ska. Stylizacja
gwarowa w prozie Morcinka jest zabiegiem artystycznym stosowanym
umiejêtnie, aby czytelnik móg³ „posmakowaæ” tej mowy,
aby jednoczeœnie nie ucierpia³a czytelnoœæ, komunikatywnoœæ tekstu.
W utworach Morcinka narracja prowadzona jest jêzykiem literackim,
natomiast w dialogach i monologach wewnêtrznych zastosowana
zosta³a stylizacja: